№3 Mavzu: Ruda konlarida asosiy ishlab chiqarish jarayonlari. Rudani ikkilamchi maydalash, blokdan tushurish va tashish gorizontiga yetkazib berish Reja

Rudani yetkazish usullari tasnifi 
3.1. jadval 
Yetkazishning usullari 
О‘ziga xos xususiyatlari 
1.О‘z og‘irligi bilan yetkazish: 
1.1. Bevosita qazib olingan bо‘shliq 
bо‘ylab 
1.2.Ruda tushirgichlar bо‘ylab 
Ruda qazib olingan bо‘shliq 
bо‘ylab og‘irlik kuchi ta’sirida 
xarakatlanadi 
yoki 
blokdan 
chiqaruvchi laximlarga sirpanib 
boradi 
2.Mexanizatsiyalashgan: 
2.1.Skrepyer uskunalari bilan 
2.2.Tebranuvchi konveyer va ta’minlagich 
Ruda tashiladi va yuklanadi. 
О‘zi yurar jixozlar bilan ruda 
yuklanadi va tashiladi yoki faqat 

---

bilan 
2.3.О‘zi yurar jixozlar bilan 
yuklanadi, yoki faqat tashiladi. 
3.Yetkazishning boshqa usullari: 
3.1. Portlatish kuchi bilan yetkazish 
3.2. Gidravlik yetkazish 
Portlatish bilan massivdan ajrati–
ladi va qazib olingan bо‘shliq 
bо‘ylab chiqaruvchi laximlarga 
uloqtiriladi. Ruda suv bilan yuvib 
tushiriladi. Undan tashqari ruda 
tanasining yotgan tomoni mayda 
ruda bо‘laklaridan tozalash uchun 
yordamchi 
usul 
sifatida 
qо‘llaniladi. 
Rudani yetkazish usullari qazib olish tizimini hisobga olgan holda tanlanadi, 
chunki ular bir-biri bilan chambarchas bog‘liq. Asosan amaliyotda rudani 
yetkazishning о‘z og‘irligi bilan tushirish va mexanizatsiyalashgan usullari 
qо‘llaniladi. Ruda yetkazishning portlatish kuchi bilan va gidravlik usullaridan esa 
kamdan-kam holatlarda foydalaniladi. 
Rudani о‘z og‘irligi bilan yetkazish (oqib tushishi). Rudani о‘z og‘irligi 
tasirida yetkazish usulidan keskin qiya yotgan ruda tanalarini qazib olishda 
foydalaniladi va ochiq bо‘shliqli, magazinlab, qazilgan bо‘shliqni qiya 
qatlamlamlam tо‘ldirib qazib olish tizimlarida keng qо‘llaniladi. Bu usul 
qо‘llanilishining о‘ziga xos xusuiyati blok tagida g‘alvirlash kamyerasini barpo 
etish va ruda tushirgichga rudani g‘alvir orqali о‘tkazishdan iborat. Rudani о‘z 
og‘irligi tasirida yetkazish usuli qо‘llanilganda blok tagini tayyorlash va kesish 
ishlarining tartibi 89-rasmda kо‘rsatilgan. 

---

3.3-rasm.Rudani о‘z og‘irligi tasirida yetkazish usulida blok tagini tayyorlash 
va kesish ishlari: 1-tashish shtregi; 2-tashish orti; 3-shamollatuvchi yuqorilovchi 
lahim; 4-yuklash kamyerasi; 5-ruda tushirgich; 6-g‘alvirlash kamyerasi; 7-
yuqorilovchi lahim; 8-g‘alvirlash gorizontidagi shamollatish shtregi; 9-g‘alvirlash 
gorizontidagi shamollatish orti; 10-g‘alvirlash gorizontidagi shamollatish-yig‘ish 
shtregi 
Rudani о‘z og‘irligi tasirida yetkazish usulining asosiy afzalliklari: rudani 
yetkazishni mexanizmlarsiz tashkil qilish imkoni mavjudligi, ruda maydalanishi 
yaxshi bо‘lganda yetkazishning yuqori unumdorligi (200–600 t/smena). 
Kamchiliklari: kesuvchi ishlarning xajmi katta miqdordaligi, rudani chiqarishda 
xavflilik darajasining nisbatan ortishi, g‘alvirlash kamyerasini shamollatish ishlari 
qiyin bajarilishi. 
Rudani skrepyerda yetkazish. Yetkazish masofasi 35–40 m gohida 80–100 m 
gacha bо‘lgan xolatlarda qо‘llaniladi. Ular skrepyer uskunasi yordamida amalga 
oshiriladi. Skrepyer uskunasi skrepyer lebyodkasi, skrepyer, chig‘iriq (blok) va 
pо‘lat arqonlar (yuk tortadigan va yuksiz)dan tashkil topgan. Rudani skrepyerda 
yetkazishning о‘ziga xos xusuiyati. Massivdan ajratilgan ruda duchkalar orqali 
yetkazish lahimiga tushadi va skrepyer bilan skrepyer lebyodkasi yordamida ruda 
tuShurgichga tortib yetkaziladi. Rudani skrepyerda yetkazish qо‘llanilganda blok 
tagini tayyorlash va kesish ishlarining tartibi 3.4-rasmda kо‘rsatilgan. 
3.4-rasm.Rudani 
skrepyerda 
yetkazishda 
blok 
tagini tayyorlash va kesish ishlari: 1-tashish shtregi; 2-tashish orti; 3-
shamollatuvchi-ishchilar harakatlanuvchi yuqorilovchi lahim; 4-shamollatuvchi 
yuqorilovchi 
lahim; 
5-ruda 
tushirgich; 
6-skrepyerlash 
gorizontidagi 

---

shamollatuvchi-ishchilar 
harakatlanuvchi 
ort; 
7-skrepyerlash 
shtregi; 
8-
skrepyerlash gorizontidagi shamollatuchvchi ort; 9-duchka. 
Rudani skrepyerda yetkazishning afzalliklari: Rudani skrepyerda yetkazishni 
xar xil kon-geologik sharoitlarda qо‘llash mumkinligi; oddiyligi va jixozlarning tan 
narxi arzonligi, boshqarish osonligi, qazib olish joyining oson shamollatirilishi.
Kamchiliklari: mexnat unumdorligining pastligi (120–130 t/smena), ruda yetkazish 
jarayonini avtomatlashtirish imkoniyati yо‘qligi; kesuvchi laximlar katta 
uzunliklarda о‘tilishi, ishlar xavfli sharoitlarda olib borilishi. 
Rudani blokdan chiqarishda blok tagi laximlari turg‘unligini taminlash uchun 
chiqaruvchi duchkalar orasidagi xavfsiz, eng qisqa masofa miqdori yuqori 
aniqlikda hisoblanishi talab etiladi. Shunga kо‘ra xar xil skrepyerlash gorizonti 
sxemalari uchun chiqaruvchi duchkalar orasidagi masofa quyidagicha aniqlanadi. 
𝑎 ≥ 𝑘
1
· 𝑙
𝑑
∙ √
𝑘
2
· 𝜎
𝑠𝑗
𝜎
𝑠𝑗
− 0,002 ∙ 𝛾 ∙ 𝐻
[𝑚] 
Bunda: 
𝑘
1
𝑣𝑎 𝑘
2
−ruda chikaruvchi duchkalar joylashishiga bog‘liq 
koyeffitsiyentlar: duchkalar tо‘gri tо‘rtburchak sxemada 
joylashsa k
1
=1 va k
2
=2 ga, duchkalar shaxmat sxemada joylashsa 
k
1
=1,3 va k
2
=2 ga, agar duchkalar bir tomonlama joylashtirilsa 
k
1
=1 va k
2
=2 ga teng bо‘ladi (91-rasm). 
3.5-rasm. Skrepyerlash gorizonida duchkalarni joylashtirish sxemalari: a-
tо‘g‘ri tо‘rtbrchak sxemada joylashtirish; b-shaxmat sxemasida joylashtirish; v-bir 
omonlama joylashtirish sxemasi. 
𝑙
𝑑
−duchka tagi (nisha) uzunligi,𝑙
𝑑
> 2 𝑚. 
𝜎
𝑠𝑗
−blok tagi tog jinslarining siqilishga bо‘lgan chegaraviy 
maxkamligi, MPa. 
𝛾 −yuqoridagi tog jinslariningsolishtirma og‘irligi, kH/m
3
. 
𝑁 −yuqoridagi tog jinslarining yer yuzasigacha bо‘lgan qalinligi, m. 

---

Bir tomonidagi ruda chiqaruvchi duchkalar soni: 
𝑁
0
= 1 +
𝐿
𝑏
− 𝑎
𝑎
[𝑑𝑜𝑛𝑎] 
Ruda chikaruvchi duchkalar oralig‘idagi haqiqiy masofa. 
𝑎
𝑓
=
𝐿
𝑏
− 𝑎
𝑁
0
− 1
[𝑚] 
Rudani tebranuvchi konveyer va taminlovchi bilan yetkazish. Bugungi kunda 
Shaxta va konlarda rudani tebranuvchi konveyer va taminlovchilarda yetkazish 
kо‘p qо‘llaniladi. Rudani bu tarzda yetkazishning moxiyati Shundan iboratki, 
massivdan ajratilgan ruda duchka yoki transheya orqali tebranuvchi konveyer yoki 
taminlovchi nov (lotok)ga tushadi va u nov yordamida Shaxta vagonetkalariga 
yuklanadi yoki ruda tuShurgichga tо‘kiladi. Boshqalariga nisbatan rudani bu 
holatda yetkazishning ajralib turadigan jixati quyidagilar: ruda uzluksiz oqimi 
doimiy bir xil unumdorlikda yetkaziladi, ruda yetkazish masofasiga bog‘liq 
bо‘lmagan xolda xarakatlantiriladi. Rudani tebranuvchi konveyer va taminlovchida 
yetkazishqо‘llanilganda blok asosini tayyorlash va kesish ishlarining tartibi 3.5-
rasmda kо‘rsatilgan. 
Rudani tebranuvchi konveyer va taminlovchida yetkazishning afzallilari: 
unumdorligining yuqoriligi (500–1200 t/smena); ularni boshqarish soddaligi; 
ishning xavfsizligi; qazib olish joyni shamollatish imkoniyati yaxshiligi; kesuvchi 
laximlar xajmining katta yemasligi. Kamchiliklari: tebranuvchi konveyer va 
taminlovchilar qiymati balandligi; yig‘ish (montaj) va qismlarga ajratish ishlari 
murakkabligi. 
 
Nazorat savollari 
1. Ruda konlarida asosiy ishlab chiqarish jarayonlari nimaga aytiladi 
2. Rudani ikkilamchi maydalash, blokdan tuShurish va tashish 
gorizontiga yetkazib berish qanday amalga oshiriladi