3-mavzu: s, p, d-elementlari hosilalari dori vositalarining olinishi va tahlili. Halkogenlar, bor, azot, vismut va alyuminiy birikmalari. Diagnostika uchun qo’llaniladigan dori vositalari. Reja

VISMUT BIRIKMALARI

Vismut tabiatda erkin xolda uchramaydi. Uning tabiatda kup tarkalgan birikmalariga EI₂0z—vismut oxrasi va Bi₂S₃ — vismut yaltirogi kiradi. Tibbiyotda vismut birikma-laridan uning asos nitrat tuzi — vismut gidroksinitrat burishtiruvchi modda sifatida keng kullanadi.

VISMUT GIDROKSINITRAT. VISMUT ASOS NITRAT

Bismuthi subnitras. Bismuthum subnitricum

Preparatning olish jarayoni kuyidagi reaksiyalardan iborat. Bunda avval sof metall xolidagi vismutni konsentrlangan nitrat kislotada eritib, uning normal nitrat tuzi olinadi.

Sungra vismut nitratni kaynok suv bilan ishlab gidro-lizlanadi.

Gidroliz natijasida ok chukma xolida ajralib chikkan vismut gidroksinitratni ajratib olinib, suv bilan yuviladi va 30°S xaroratda kuritiladi. Preparatning kimyoviy tarkibi ma’lum bir kurinishga ega bulmaydi: Ammo uni yukorida keltirilgann formula kurinishidagi tarkibiy qismi DF talabiga birmuncha moe keladi.

Vismut gidroksinitrat tarkibida vismutning yana boshka asos tuzlariva b. k.) kushilma sifatida bulishi mumkin
.

Vismut gidroksinitrat fizikaviy xossasi jixatidan ogir, ok, amorf yoki mikrokristallik kukun modda bulib, suv va spirtda erimaydi, mineral kislotalarda yaxshi eriydi. Suv bilan ishlangan preparat, kuk lakmus kogozini kizil rangga buyaydi. Bu preparatning suvda juda kam bulsa-da gidrolizlanib, unda kislotali muxit yaratishi bilan tushuntiriladi.

Vismut gidroksinitratning chinligini aniklash uchun, unga xlorid kislota ishtirokida natriy sulfid eritmasi kushib kaynatiladi, bunda kungir-kora rangli vismut sulfid xosil buladi.

Preparatning kuruk xoldagisi yukori xaroratda k,izdi-rilganda, u sarik rangli vismut oksidiga utadi va shu bilan birga kungir rangli azot (IV)-oksid gazini ajratib chikaradi.

Vismut gidroksinitratning sulfat kislotadagi eritma-siga kaliy yodid eritmasini kushganda kora chukma xolida vismut yodid chukadi. U kaliy yodidning ortikchasida erib, • tuk-kungir rangli kompleks tuzga utadi.

Preparatning tozaligini aniklashda, uning tarkibiga turli sabablarga kura kushilib kolishi mumkin bulgan yot moddalar xlorid, sulfat, margimush, temir, kurgoshin, mis, alyuminiy va ishkoriy metall birikmalari oddiy analitik reaksiyalar yordamida tekshirib kuriladi. Masalan, mis birikmalarining bor-yukligini bilish uchun, preparatni nitrat kislotadagi eritmasini ammiak eritmasi' bilan ishlanilganda preparatdagi vismut, gidroksid xolida chukadi, uning tarkibiga mis birikmalari kushilib kolgan

bulsa, u xolda mis kuk rangli kompleks tuz shaklida eritmada koladi. Uni ayniksa filtratda anikrok kurish mumkin. Preparat tarkibida yot kushilmalardan margimush va tellur birikmalarini anikdashda, uning ma’lum mikdori kizdiriladi. Keyin uni xlorid kislotada eritib, Bugo — Tile reaktivi kushiladi. Bunda suyuklikda kungir rang yoki chukma paydo bulsa — margimushning, kora rangli chukma esa tellurning borligini bildiradi.

Vismut gidroksinitratning mikdori trilonometrik usul buyicha aniklanadi. BuNing uchun tortib olingan prepa-ratning anik mikdorini nitrat kislotada eritib, pirokate-xin-binafsha indikatori ishtirokida suyuklik kuk rangdan sarik rangga utgunga kadar trilon B ning 0,05 mol/l eritmasi bilan titrlanadi. Usulning mox,iyati shundan iboratki, kislotali muxitda sarik rangli pirokatexin — binafsha indikatori vismut ioni bilan kuk rangli kompleks tuz xosil kiladi.

Pirokatexin — binafsha kislo- Indikatorning vismut bilan

tali muxitda sarik rangda bu- Xosil kilgan kompleks tuzi kuk

ladi rangda buladi

Keyinchalik titrlash jarayonida trilon B eritmadagi va indikator bilan kompleks birikkan vismutning barchasini uziga biriktirib olib, birmuncha mustaxkam kompleks tuzga utkazadi. Natijada indikator avvalgi sarik rangli x,oliga utadi. Bu esa reaksiyaning ekvivalent nuktasiga etganligini bildiradi.

Preparat anik bir kimyoviy tarkibga ega bulmaganligi gababli, uning mikdori Bi₂0,3 ga nisbatan aniklanadi. Vismut oksid preparat massasining 79—82 % ni tashkil kilgan bulishi lozim.

Vismut gidroksinitratni tibbiyotda burishtiruvchi va ba’zi x,ollarda esa antiseptik modda sifatida me’da va ichak kasalliklarida 0,25—0,5 g dan kuniga 2—3 marta pchiriladi. Uni yana teri va shillik, kavatlar yalliglanganda sirtdan 5—10 % surtma dori yoki seyma xolida ishlatiladi. Preparat tabletka shaklida 0,25—0,5 g dan chikariladi. Vismut preparatlari ogzi maxkam yopiladigan idishlarda korongi joylarda saklanadi.