3-Mavzu. Sanoat tarmoqlari korxonalarining ishlab chiqarish fondlari

qaytimi haqida to‘xtalib o‘tish kerak. U asosiy fondlar birligiga (qiymati 
bo‘yicha) to‘g‘ri kelgan mahsulot ishlab chiqarishni xarakterlaydi.
U mahsulot sotishdan tushgan bir yillik tushumning (V) asosiy ishlab 
chiqarish fondlarining o‘rtacha yillik qiymatiga nisbati sifatida aniqlanadi:
F
k 
 ; 
 
Mahsulotning fond sig‘imi - fond qaytimiga teskari qiymat bo‘lib, quyidagi 
formula asosida aniqlanadi:
F
s
 ; 
 
Fond sig‘imi kapital qo‘yilmalari (investitsiyalar)ni tejash yoki ko‘paytirish 
bilan uzviy ravishda bog‘liq bo‘ladi. Masalan, mahsulot fond sig‘imi pasayib, 
uning ishlab chiqarish hajmi doimiy yoki o‘suvchi bo‘lganda asosiy ishlab 
chiqarish fondlaridan foydalanish sharoitlari yaxshilanadi, demak, kapital 
qo‘yilmalarini tejash uchun imkoniyat tug‘iladi. Uni topish uchun quyidagi 
formuladan foydalaniladi:
E
k 
= F
e
 x V 
 
Bu yerda:
E
k
– kapital qo‘yilmalarni tejash, so‘m;

---

F
e
– hisobot yilida mahsulot fond sig‘imining o‘tgan yildagiga nisbatan o‘zgarishi, 
so‘m.
Har bir korxona o‘z tasarrufidagi asosiy ishlab chiqarish fondlaridan iloji 
boricha unumli foydalanishga intilishi lozim. Bunga fondlarni ish bilan 
ta’minlashni yaxshilash tufayli ishlab chiqarish va mahsulotlarni sotish hajmini 
oshirish, nisbiy xarajatlarni kamaytirish, foydani oshirishdan tashqari asosiy 
fondlarda 
jamiyatning 
o‘tmishda 
narsa 
holiga 
aylangan 
mehnati 
mujassamlanganligi ham zaruriyat tug‘diradi.
Korxona asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilashning 
asosiy yo‘nalishlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:
• smena davomida uskunalar bekor turib qolishini qisqartirish va uning oldini 
olish;
• uskunalarning smenalik koeffitsientini oshirish;
• bekor turuvchi uskunalarni qisqartirish va tugatish;
• ta’mirlash va profilaktika tadbirlarini o‘z vaqtida va sifatli ravishda amalga 
oshirish;
• uskunalarni
ekspluatatsiya
qiluvchi
xodimlarning 
malakasini oshirish;
• ishlab chiqarishni tashkil etishni va resurslar bilan ta’minlashni yaxshilash.