3-Mavzu. Sanoat tarmoqlari korxonalarining ishlab chiqarish fondlari

 Uskunalarni yuklanish koeffitsienti ham uskunalardan vaqt bo‘yicha 
foydalanishni tavsiflaydi. Smenalilik koeffitsientidan farqli
ravishda,
mahsulotning mehnat sig‘imini hisobga oladi. U mazkur uskunada tayyorlangan 
barcha mahsulotlar mehnat sig‘imining uning ishlash vaqti fondiga nisbati orqali 
aniqlanadi. Mazkur misolda ushbu koeffitsient quyidagicha bo‘ladi:
K
yuk
  
Korxonada asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni to‘liq baholash 
uchun ekstensiv ko‘rsatkichlardan tashqari, ularning quvvat bo‘yicha yuklanish 
tabiatini o‘rganish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yerda yuqorida aytib 
o‘tilganidek, texnologik uskunalar amaldagi unumdorligining, ya’ni texnik 
asoslangan progressiv unumdorlikning normativ unumdorlikka nisbati asosida, 
ya’ni uskunalardan intensiv foydalanish koeffitsientidan foydalanish, uni 
quyidagi formula bo‘yicha hisoblash mumkin:
=
360
+
50
+
30
200
+
60
+
40
=1
47
,
=
1
,
44
2
=0
72
,

---

K
INT
 ; 
 
Bu yerda: V
F
- vaqt birligida uskunada ishlab chiqarilgan haqaqiy mahsulot 
miqdori;
V
P
- vaqt birligida uskunada texnik jihatdan asoslangan mahsulot ishlab 
chiqarish normasi.
Misol. Pasport ma’lumotlari bo‘yicha dastgohda bir soatda 100 ta detal 
yasash mumkin, amalda esa shu vaqt ichida faqat 80 ta detal tayyorlandi. U holda 
K
int
q 0,8 (80:100), ya’ni dastgohdan quvvat bo‘yicha foydalanish 80 foizni tashqil 
qildi.
Uskunadan integral foydalanish koeffitsienti uskunadan ekstensiv va 
intensiv foydalanish koeffitsientlarining ko‘paytmasi orqali aniqlanib, uning vaqt 
va quvvat bo‘yicha band bo‘lishini (foydalanilishini) kompleks xarakterlaydi.
Bizning misolimizda K
eks
q 0,71 va K
int
q 0,8 bo‘lganligi tufayli, uskunadan 
integral foydalanish koeffitsienti quyidagiga teng bo‘ladi:
K
integr
= 
K
eks
*K
int
=0,71*0,8=0,57 
Korxonaning asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning umumiy 
va qiymat ko‘rsatkichlari nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda, avvalo fond