3-mavzu Turistik mahsulotlar tarkibida transportning ulushi

Tashkillashtirilayotgan turlarda transport vositalarining solishtirma¹ tavsifi

	Qulayliklari	Noqulayliklari
Avto- turlar	YUqori harakatchanligi; Imkoniyat, yo‘llardagi bekatlar; YUqori darajadagi axborotligi.	Qo‘laylik darajasining pastligi; Atrof-muhitning ifloslanishi; Kerakli transport vizalarini olishning shartligi; Katta bo‘lmagan harakat tezligi; Xavflilik darajasining yuqoriligi.
Temir yo‘l turlari	Yo‘ldagi yuqori qo‘laylik; YUqori darajadagi axborotligi; O‘rtacha harakatchanlik.	Transport vizalarini olish; YUqori bo‘lmagan tezlikda harakatlanish; Oxirgi manzilgacha etib bormaslik.
Avia turlar	YUqori tezlikdagi harakatlar; Yo‘lda o‘rta yoki yuqori darajadagi qo‘laylik; Katta hududda harakatlanish imkoniyati; Tranzit vizalariga zaruratning yo‘qligi.	Turlarda axborotlanganlik darajasining pastligi; Xavflilik darajasi.
Dengiz sayohati	Turistlarga yuqori darajadagi qo‘laylik; Ovqatlantirish, bo‘sh vaqt, joylashtirish imkoniyatlarining kengligi; Dengiz sohiliga borish mumkinligi (umuman vizasiz).	Atrof-muhit bilan aloqaning kamligi; Tezlikning pastligi; Yo‘l vizasi.

Aviatashuvlar yo‘lovchilar va bagajni tashishning o‘ziga xos turi bo‘lib, aviatsiya korxonalari tomonidan havo kemalarida belgilangan haq evaziga, shuningdek tashuvchining er usti transportlarida amalga oshiriladi.

Ichki aviatashuv — jo‘nash joyi, borish manzili hamda barcha qo‘nish joylari bir davlat hududida joylashgan bo‘lib, havoda yo‘lovchi va yuk tashish.

Xalqaro aviatashuv — jo‘nash joyi va borish manzili ikki davlat hududida; agar boshqa davlat hududida qo‘nish nazarda tutilgan bo‘lmasa, bir necha davlat hududida joylashgan havoda yo‘lovchi va yuk tashishdan iborat.

Tashish davri quyidagilarni o‘z ichiga oladi: yo‘lovchi tashishda – yo‘lovchi aeroport perroniga havo kemasiga chiqish uchun kirgan paytdan boshlab u perronni tashuvchining vakolatli shaxslari kuzatuvida tark etgunga qadar davri, hamda havoda yo‘lovchi yoki yuk tashish tashuvchi bilan tuzilgan shartnomasi asosida amalga oshiriladi.

Tashuvchi — havoda yo‘lovchi, yuk yoki pochta tashish huquqina beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan xizmatchi hisoblanadi.

Havoda yo‘lovchi tashish shartnomasiga asosan tashuvchi havo kemasi yo‘lovchisini belgilangan manzilga chiptada ko‘rsatilgan reys bo‘yicha uchayotgan havo kemasida joy berish yo‘li bilan eltib qo‘yish, yo‘lovchining yonida bagaj bo‘lgan taqdirda, shu bagajni ham manzilga etkazish va yo‘lovchiga yoki uning vakiliga topshirish majburiyatini oladi.

Yo‘lovchi va bagajni manzilga etkazish muddati tashuvchilar tomonidan o‘rnatilgan aviatashuvlar qoidalari bilan belgilanadi.

Havo kemasining yo‘lovchisi aviatashuv uchun haq to‘lashi, yonida tashuvchi belgilagan bagajni bepul tashish me’yoridan ortiq bagaj bo‘lgan taqdirda esa shu bagaj uchun ham haq to‘lashi shart.

Havoda yo‘lovchi yoki yuk tashish to‘g‘risidagi har bir shartnoma va uning shartlari tashuvchi yoki uning agentlari tomonidan beriladigan tashish hujjatlari bilan tasdiqlanadi.

Tashish hujjatlariga quyidagilar kiradi:

• 
  
  yo‘lovchi chiptasi (Passenger Ticket) — yo‘lovchi tashishda beriladi. U yo‘lovchi va bagajni havoda tashish to‘g‘risida shartnoma tuzilganligini tasdiqlovchi, bagaj kvitansiyasi ilova qilingan hujjat hisoblanadi;
  
• 
  
  bagaj kvitansiyasi (Baggage Check) — chiptaning o‘rinlar soni va topshirilgan bagaj og‘irligi ko‘rsatilgan qismi bo‘lib, tashuvchi tomonidan yo‘lovchi topshirgan bagaj uchun tilxat tarzida beriladi;
  
• 
  
  pullik bagaj kvitansiyasi (Excess Baggage Ticket) — bepul tashish me’yoridan ortiq bagaj yoki haq to‘lash majburiy bo‘lgan ashyolar uchun haq to‘langanligini, shuningdek bagajning e’lon qilingan qimmati uchun yig‘imlar to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat;
  
• 
  
  aviayuk hujjati (Air Waybill) — tashuvchining marshrutlari bo‘yicha yuk tashishga yuk jo‘natuvchi bilan tashuvchi o‘rtasida tuzilgan shartnomani tasdiqlovchi hujjat.
  

Tashuv muntazam yoki charter ekanligidan qat’i nazar, tashish shartnomasining shartlarini bajarish majburiydir. Yo‘lovchi tashish to‘g‘risidagi shartnomani tuzishda muayyan qoidalarga rioya qilinishi lozim.