3-mavzu. Turistlarga havo transportida xizmat ko‘rsatish

3.3. Havo transportida yo‘lovchi yoki yuk tashish to‘g‘risidagi shartnoma


Havoda yo‘lovchi yoki yuk tashish tashuvchi bilan tuzilgan shartnomasi asosida amalga oshiriladi.
Tashuvchi — havoda yo‘lovchi, yuk yoki pochta tashish huquqina beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan xizmatchi hisoblanadi.
Havoda yo‘lovchi tashish shartnomasiga asosan tashuvchi havo kemasi yo‘lovchisini belgilangan manzilga chiptada ko‘rsatilgan reys bo‘yicha uchayotgan havo kemasida joy berish yo‘li bilan eltib qo‘yish, yo‘lovchining yonida bagaj bo‘lgan taqdirda, shu bagajni ham manzilga yetkazish va yo‘lovchiga yoki uning vakiliga topshirish majburiyatini oladi.
Yo‘lovchi va bagajni manzilga yetkazish muddati tashuvchilar tomonidan o‘rnatilgan aviatashuvlar qoidalari bilan belgilanadi.
Havo kemasining yo‘lovchisi aviatashuv uchun haq to‘lashi, yonida tashuvchi belgilagan bagajni bepul tashish me’yoridan ortiq bagaj bo‘lgan taqdirda esa shu bagaj uchun ham haq to‘lashi shart.
Havoda yo‘lovchi yoki yuk tashish to‘g‘risidagi har bir shartnoma va uning shartlari tashuvchi yoki uning agentlari tomonidan beriladigan tashish hujjatlari bilan tasdiqlanadi. Tashish hujjatlariga quyidagilar kiradi:
yo‘lovchi chiptasi (Passenger Ticket) — yo‘lovchi tashishda beriladi. U yo‘lovchi va bagajni havoda tashish to‘g‘risida shartnoma tuzilganligini tasdiqlovchi, bagaj kvitansiyasi ilova qilingan hujjat hisoblanadi;
bagaj kvitansiyasi (Baggage Check) — chiptaning o‘rinlar soni va topshirilgan bagaj og‘irligi ko‘rsatilgan qismi bo‘lib, tashuvchi tomonidan yo‘lovchi topshirgan bagaj uchun tilxat tarzida beriladi;
pullik bagaj kvitansiyasi (Excess Baggage Ticket) — bepul tashish me’yoridan ortiq bagaj yoki haq to‘lash majburiy bo‘lgan ashyolar uchun haq to‘langanligini, shuningdek bagajning e’lon qilingan qimmati uchun yig‘imlar to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat;
aviayuk hujjati (Air Waybill) — tashuvchining marshrutlari bo‘yicha yuk tashishga yuk jo‘natuvchi bilan tashuvchi o‘rtasida tuzilgan shartnomani tasdiqlovchi hujjat.
Tashuv muntazam yoki charter ekanligidan qat’i nazar, tashish shartnomasining shartlarini bajarish majburiydir. Yo‘lovchi tashish to‘g‘risidagi shartnomani tuzishda muayyan qoidalarga rioya qilinishi lozim.

1. 
   Jadvalda va chiptada ko‘rsatilgan jo‘nash vaqti shartnomaning majburiy sharti hisoblanmaydi va tashuvchi tomonidan kafolatlanmaydi. Uchish xavfsizligini ta’minlash maqsadida reys bekor qilinishi, boshqa vaqtga o‘tkazilishi yoki kechiktirilishi mumkin. Uchish, qo‘nish aeroportlarida yoki qo‘nib o‘tish joylarida ob-havo sharoitining yomonlashishi, tabiiy ofatlar, uchish-qo‘nish yo‘lagi holatining buzilishi va shu kabilar yuqorida zikr etilgan o‘zgartirishlarga sabab bo‘lishi mumkin
   
2. 
   Tashuvchi jadval va chiptada ko‘rsatilgan havo kemasini almashtirish, tashish marshruti va qo‘nish joylarini o‘zgartirishga haqli. Tashuvchining ko‘rsatilgan huquqi ham havo kemasi buzilgan yoki harakat yo‘nalishida fors-major vaziyatlar yuzaga kelgan holda yo‘lovchilar xavfsizligini ta’minlash bilan bog‘liq.
   

Yuqorida keltirilgan holatlarning istalgan biri yuz bergan taqdirda, tashuvchi, yo‘lovchilarning qonuniy manfaatlarini e’tiborga olgan holda:

• 
  jadval o‘zgarganligi haqida ularni ogohlantirishi;
  
• 
  ularni o‘z reysi yoki boshqa tashuvchining reysi bilan tashishni amalga oshirishi;
  
• 
  ro‘yxatdan o‘tkazilgan yo‘lovchilarga aeroportda xizmat ko‘rsatilishini tashkil etishi yoki ularni belgilangan tartibda mehmonxona bilan ta’minlashi shart. Agar jadval o‘zgarishi natijasida yo‘lovchi tashishdan voz kechishga majbur bo‘lgan bo‘lsa, tashuvchi amalga oshirilmagan tashish uchun pul summasini unga qaytarib berishi shart.
  

3. 
   Agar yo‘lovchining hujjatlari noto‘g‘ri rasmiylashtirilgan yoki to‘liq hajmda taqdim etilmagan bo‘lsa, tashuvchi uni tashishdan bosh tortishga haqli. Bunda davlat organlari tomonidan berilgan hujjatlarning mavjudligi, haqiqiyligi va to‘g‘ri rasmiylashtirilganligi uchun faqat ana shu organlar hamda fuqaro javobgar bo‘ladi. Shu munosabat bilan ko‘pincha bunday vaziyatlarda yo‘lovchi tashuvchiga qiladigan barcha da’volar asossiz hisoblanadi. Tashuvchi bunday hujjatlarni rasmiylashtirganlik uchun javobgar bo‘lmaydi.
   
4. 
   Yo‘lovchi to‘xtash nazarda tutilgan har qanday oraliq aeroportda sayohatni to‘xtatish va to‘xtash huquqiga ega. Bunday to‘xtash «Stopover» deb ataladi. To‘xtash joyida o‘ziga zarur vaqt bo‘lgach, sayohatchi mazkur marshrut bo‘ylab tashishni davom ettirishi mumkin. Bunda u shunday reysda o‘rinni darhol bronlashtirishi (agar tashishni davom ettirish sanasi aniq bo‘lsa) yoki ma’qul sanada mazkur reysda o‘rin mavjudligini tasdiqlashni so‘rashi mumkin.
   

Yo‘lda bunday to‘xtash mumkin, basharti:

• 
  u to‘xtash mo‘ljallangan mamlakatning davlat organlari tomonidan ruxsat etilgan bo‘lsa;
  
• 
  yo‘lovchi o‘zining shu huquqidan foydalanish niyati haqida tashuvchiga oldindan xabar bergan bo‘lsa;
  
• 
  bu chiptaning amal qilish muddati doirasida amalga oshirilgan bo‘lsa;
  
• 
  bu tarifni hisoblashda hisobga olingan va chiptada rasmiylashtirilgan bo‘lsa.
  

Agar chiptani harid qilish chog‘ida yo‘lovchi oraliq aeroportda to‘xtash niyatida ekanligini bildirmagan va o‘zining bu huquqidan foydalanishga uchish jarayonida qaror qilgan bo‘lsa, u tashuvchiga tarifdagi tafovutni, shuningdek pirovard manzilgacha rasmiylashtirilgan uning bagaji samolyotdan olinishi natijasida reys kechikkan holda ko‘rilgan zararni qoplaganidan keyin uchishni davom ettirishi mumkin.
Yo‘lovchi yoki u bilan birga shu reysda ketayotgan oila a’zosining kasalligi natijasida majburan to‘xtash istisno holat hisoblanadi va ko‘rilgan zararni qoplash talab etilmaydi.
“Stopover”dan foydalanish huquqi asosan normal tariflar bo‘yicha rasmiylashtirilgan aviatashuvlarga nisbatan amal qiladi. Agar turist maxsus tarif bo‘yicha rasmiylashtirilgan chiptaga ega bo‘lsa, yo‘lda to‘xtash mavjud cheklashlardan kelib chiqib amalga oshiriladi yoki mazkur tarifni qo‘llash qoidalariga muvofiq mutlaqo taqiqlanadi.
Yo‘lovchi ko‘rsatilgan tashuvlar o‘ziga yoki hududi orqali amalga oshirilayotgan davlat vakolatli organlarining barcha qonunlari, qarorlari, qoidalari va farmoyishlariga amal qilishi shart. Bu maxsus nazorat talablarini hamda pasport, viza, sanitariya va boshqa rasmiyatchiliklarni, shuningdek tashuvchining qoidalari va yo‘riqnomalarini bajarishga taalluqli.
Agar mamlakatning davlat organlari yo‘lovchi pirovard manzil, transfer yoki tranzit mamlakatiga kirishi rad etilgani munosabati bilan tashuvchiga yo‘lovchini jo‘nash manziliga yoki boshqa biron-bir manzilga qaytarish majburiyatini yuklagan bo‘lsa, yo‘lovchi yoki uni rasmiylashtirgan tashkilot tashuvchiga ko‘rsatilgan tashish bilan bog‘liq barcha harajatlarni qoplashi shart.
Havo kemasining yo‘lovchisi quyidagi huquqlarga ega:

• 
  O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq imtiyozli shartlarda hamda tashuvchi tomonidan belgilangan havoda yo‘lovchi tashish qoidalariga muvofiq havo kemasida qatnash;
  
• 
  havo kemasining turiga qarab, belgilangan norma (bir yo‘lovchiga kamida 10 kg) doirasida bagajni bepul olib o‘tish;
  
• 
  ikki yoshdan katta bo‘lmagan bir nafar farzandini unga alohida o‘rin bermasdan o‘zi bilan (xalqaro aviatashuvlarda – imtiyozli tarifga muvofiq) tekinga olib o‘tish. Ikki yoshdan katta bo‘lmagan boshqa bolalar, shuningdek 2 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan bolalar imtiyozli tarifga muvofiq, ularga alohida o‘rin berilgan holda tashiladi;
  
• 
  havoda tashish chog‘ida tashuvchining aybi bilan tanaffus qilinganida yoki jo‘natish va (yoki) uchishda havo kemasi majburan ushlab qolinganida dam olish xonasi, ona va bola xonasi xizmatlaridan, shuningdek mehmonxonada berilgan o‘rindan tekinga foydalanish¹.
  

Bunda havo kemasi yo‘lovchilariga xizmatlar ko‘rsatish va imtiyozlar berish tartibi amaldagi aviatsiya qoidalari bilan belgilanadi. Yo‘lovchi tashish to‘g‘risidagi shartnoma tashuvchi yoki yo‘lovchining tashabbusiga ko‘ra bekor qilinishi mumkin. Quyidagi hollarda tashuvchi yo‘lovchini havoda tashish shartnomasini bir taraflama tartibda bekor qilishi mumkin:

• 
  yo‘lovchi O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari bilan belgilangan pasport, bojxona, sanitariya talablari va boshqa talablarning havoda tashish bilan bog‘liq qismini buzgan taqdirda; xalqaro aviatashuvlarda davlatning tegishli organlari tomonidan belgilangan uchish, manzilga eltish yoki tranzit qoidalarini buzgan taqdirda;
  
• 
  yo‘lovchi amaldagi aviatsiya qoidalari talablarini bajarishdan bosh tortgan holda;
  
• 
  havo kemasi yo‘lovchisining havoda tashishning alohida sharoitini talab etuvchi yoxud yo‘lovchining o‘ziga yoki boshqa shaxslarga tahdid soluvchi, tibbiy hujjatlar bilan tasdiqlangan, xuddi shuningdek tartibsizlikni yuzaga keltiruvchi va boshqa shaxslarga tuzatib bo‘lmaydigan noqulayliklar tug‘diruvchi sog‘lig‘ining holati tufayli;
  
• 
  havo kemasi yo‘lovchisi og‘irligi bagajni bepul tashish bo‘yicha belgilangan normadan ortiq bo‘lgan bagajiga haq to‘lashdan bosh tortgan taqdirda;
  
• 
  havo kemasi yo‘lovchisi o‘zi bilan ketayotgan ikki yoshdan katta bola uchun haq to‘lashdan bosh tortgan taqdirda;
  
• 
  havo kemasi yo‘lovchisi havo kemasi bortida havo kemasining uchishiga yoki boshqa shaxslarning sog‘lig‘iga xavf soluvchi xulq-atvor qoidasini buzgan, shuningdek havo kemasi komandirining farmoyishlarini bajarmagan taqdirda;
  
• 
  yo‘lovchining shaxsiy buyumlarida, shuningdek uning bagajida, yukida havoda tashish taqiqlangan buyumlar yoki moddalar topilgan taqdirda.
  

Yo‘lovchini havoda tashish to‘g‘risidagi shartnoma tashuvchining tashabbusi bilan bekor qilingan taqdirda, tashish uchun to‘langan haq yo‘lovchiga qaytarib beriladi (yo‘lovchi havo kemasi bortida xulq-atvor qoidalarini buzgan hol bundan mustasno).
Yo‘lovchi tashishdan aeroportda yoki harakat yo‘nalishida voz kechishga haqli. Bu holda u tashuvchidan tashish uchun to‘langan haqni yoki uning foydalanilmagan qismini tariflarni qo‘llash qoidalarida nazarda tutilgan miqdorda qaytarib olishi mumkin.