3-mavzu: Yerda hayotning paydo bo’lishi va rivojlanishi reja

Yerning tuzilishi va evolutsiyasi Yerning radiusi 6300 km. Massasi 6²¹ tonna , zichligi 5,5 g/sm³ . quyosh atrofida aylanishi sekundiga 30 km. Yerning sirtida:

1. 
   Litosfera qattiq qobiq qatlam bo’lib, uning qalinligi 1-80 km gat eng
   
2. 
   Undan so’ng 2900 km chuqurlikkacha mantiya qatlami bor
   
3. 
   Yerning markaziy qismini yadro tashkil qiladi.
   

Litosferaning oxiri va mantiyaning boshlang’ich qismida xarorat 1000⁰ gacha bo’ladi. Yerning qobiq qatlami bizni yadrodagi issiqdan saqlab turadi.
Yerning yuzasini atmosfera o’rab turadi. Atmosferaning og’irligi 5300000 mlrd. T. bo’lib azot va kisloroddan iborat. Atmosferaning o’zi:

1. 
   troposferadan (9-17km gacha) ya’ni ob-xavo fabrikasi xam deb ataladi.
   
2. 
   stratosferadan (55 km balandlikkacha) ya’ni ob-xavo omborxonasi
   
3. 
   ionasferadan (quyosh nuridan zaryadlangan zarrachalardan tashkil topgan va800-1000 km balanflikda joylashgan siyrak xavo qatlamidan iborat.
   

Ionosfera yerni xar hil zarrali kosmik nurlardan saqlaydi. Tekshirishlardan ma’lum bo’lishicha yerning qutblari almashgan bo’lib, qachonlardir Antarktida yam-yashil bo’lgan ekan. Antarktidadagi abadiy muzlik 100 ming yil ilgari buyuk muzlash davrida paydo bo’lgan.
19 asrda geologiyada Yer rivojlanishining ikki konsepsiyasi shakllanadi:
1. “sakrash” (Jorj Kyuvenning “Xalokat nazariyasi”)
2. million yillar davimida bir tekisda ma’lum yo’nalish bo’yicha oz-ozdan bo’lgan o’zgarishlar katta natijalarga o0lib kelishi.
20 asrdagi fizika fanining yutuqlari yerning paydo bo’lishi xaqidagiko’p ma’lumotlarni oydinlashtirdi.
1908 yilda irland olimi D. Djoli radiaktivlikning geologic xaqidagi daklati katta shov-shuvga sabab bo’ldi, ya’ni radiaktiv elementlar chiqargan issiqlik miqdori erigan magma va vulkanlar otilishi. Yer qatlamidagi o’zgarishlar va tog’lar paydo bo’lishini tushuntirib berish uchun to’liq yetarlidir. D. Djoli nuqtai nazaricha, yerning elementi – atom qat’iy aniq muddatga atomligicha turadi va shu muddatdan so’ng to’kilib, nurab parchalanadi.
1909 yilda rus olimi V.I. Vernadskiy bioximyaga – yer atomlari tarixi va uning fizik ximik evolutsiyasi xaqidagi fanga asos soldi. Yer sirti tep-tekis emas. U gadir-budirlikdan iborat. Uning eng baland joyi Himoloy tog’idagi Jomolugma cho’qqisifir, eng past joyi Tinch okeanidagi Marian chuqurligidir. Quruqlik yer sirtining 1/3 qismini egallaydi.