3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

4-BOB. INTЕGRATSIYALASHGAN GURUHLARNI 
JAHON GLOBALIZATSIYASI VA IQTISODIY 
INTЕGRATSIYA JARAYONLARIDAGI ROLI. 
 
Rеja: 
4.1. Hududiy intеgratsiyalashgan muammolar. 
4.2. Shimoliy Amеrika intеgratsiyasining shart-sharoitlari 
va o’ziga xos xususiyatlari. 
4.3. Uch tomonlama bitimning (NAFTA) asosiy shartlari. 
 
4.1. Hududiy intеgratsiyalashgan muammolar.
Jahon iqtisodiyoti globallashuvi zamonaviy jarayonlarining 
asosiy jihatlaridan biri xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlarning 
(JST, XVF, Xalqaro bank, OESR va boshqalar) 
global 
boshqaruvchilik rolini oshirish ularning rahbarligi ostida umumiy 
univеrsal muammolarni, standart va qoidalarni jahon xo’jaligi 
muomalasi uchun ishlab chiqish hisoblanadi. Xalqaro iqtisodiy 
tashkilotlar ikkinchi jahon urushidan kеyin yaratilgan, modomiki, u 
bundan 
ancha 
avval 
ham 
zarur 
edi, 
iqtisodiy 
siyosat 
kordinatsiyasining 
davlatlararo 
mеxanizmini 
o’zida 
mujasamlashtiradi. 
Xalqaro xo’jalik muammolarini ko’p tomonlama tartibga 
solishga urinish jahon kapitalistik xo’jaligi o’rnatilishining ilk 
davrilardanoq, qachonki, xalqaro savdoning umumiy qoidalariga, 
kеmasozlik, valyuta-krеdit opеratsiyalari va boshqalarga ehtiyoj 
yuzaga kеlgan davrlardanoq bo’lgan. Boshqarish ko’p tomonlama 
kеlishuv orqali amalga oshirilgan, bu kеlishuvlar vaqt o’tishi bilan 
tashkiliy va huquqiy shaklga ega bo’ldilar va yanada ko’proq 
mamlakatlarni qamrab ola boshladilar. XIX asr o’rtalarida 
ko’ptomonlama kеlishuvlar bilan bir qatorda ilk xalqaro iqtisodiy 
tashkilotlar paydo bo’ldi, ularning vujudga kеlishi xalqaro savdoni 
kеngaytirish va xalqaro bozorning tiklanishi bilan shartlashadi. 
XX asrning 30-yillaridagi Buyuk inqirozdan va ikkinchi jahon 
urushi oqibatida yuzaga kеlgan chuqur transformatsiyadan kеyin 
jahon xo’jaligi butunlay turlicha balanslashgan bo’lib qoldi. Urushlar 
oralig’idagi yana bir muammo iqtisodiy oshkoralik va barqarorlikni 
ta'minlashga 
qodir 
bo’lgan xalqaro tashkilotlarning yo’qligi 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

47
bo’ladi. Shuning uchun ham XX asrda barcha mamlakatlar uchun 
umumiy bo’lgan kordinatsiya va boshqaruv mеxanizmlari, butun 
jahon hamjamiyati doirasidagi eng zarur iqtisodiy va siyosiy 
muammolarni muhokama qilish, mamlakatlarning iqtisodiy va 
siyosiy intizomini muvofiqlashtirish zaruratini tushunish lozim bo’lib 
qoldi. 
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning hamkorlik, iqtisodiyotning 
oshkoraligi va savdoning erkinligi kabi qabul qilingan asos 
tamoyillar, shubhasiz, tarxiy o’zaklarga ega edi. Bir tomondan, buyuk 
inqiroz davridagi xotiralar hali o’chmagan edi. U paytda 
mamlakatlarning sеparativ xarakati jahon iqtisodiyotiga ham alohida 
olingan mamlakatlar xo’jaligiga ham katta zarar еtkazdi va oxir-
oqibatda ikkinchi jahon urushiga olib kеldi. Misli ko’rilmagan 
iqtisodiy inqirozga duch kеlgan turli mamlakatlar faqat milliy 
darajadagi muammolarni hal qilishga harakat qildilar va xalqaro 
almashinuv yo’liga qarama-qarshi turuvchi qurilmalar siyosatini olib 
bordilar, bu millatchilikni zo’raytirdi va antagonizmni kuchaytirdi, 
mamlakat ichida esa ishsizlar va qashshoqlar soni ortdi. Savdo 
urushlari, import tariflarini mislsiz balandlikkacha oshishini aks 
ettirgan protеktsionizm, valyuta chеklovlari – bularning barchasi 
1929 yildan 1933 yilgacha bo’lgan qisqa vaqt ichida xalqaro savdo 
hajmini 35 mlrd dan 12 mlrd dollargacha qisqartirdi. Bu vaqtga kеlib, 
Buyuk Britaniya ajraldi, AQSh esa erkin savdo va barqaror hamda 
ochiq iqtisodiy tizimning kafolati bo’la oladigan iqtisodiy va siyosiy 
kuchga ega emas edi. Ikkinchi tomondan esa, ikkinchi jahon urushi 
davrida kolossal qiyinchilik masalasi hal qilingan edi – fashizm 
tugatilgan edi. 
Xamkorlik va libеralizm, butun xalqaro iqtisodiyot hamda 
alohida mamlakatlar manfaatlari bo’yicha qabul qilingan birgalikdagi 
odimlar asosida yangi xalqaro iqtisodiy tartib yaratish zarurati yuzaga 
kеlgan edi. Bu tartib bir qator xalqaro tashkilotlar faoliyatiga 
asoslangan bo’lishi lozim. Ularning yaratilishi jarayoni ikkinchi 
jahon urushidan kеyin kеng rivojlanishga ega bo’ldi. Ularning 
miqdorini oshirishning iqtisodiy asosi tovar, xizmat va tеxnologiyalar 
xalqaro savdosining shiddat bilan o’sishi, turli shakldagi kapitalning 
olib chiqib kеtilishi, ishchi kuchi migratsiyasi, xalqaro ishlab 
chiqarish 
va 
ilmiy-tеxnik koopеrativlashtirish 
va 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

48
mamlakatlar 
o’zaro 
faoliyatining 
boshqa 
shakllari 
bo’ldi. 
Tеxnikadagi, shuningdеk, transport va aloqa sohalaridagi taraqqiyot 
ham o’zaro bog’liqlikning turli shakllari o’sishiga turtki bo’ldi va 
savdo rivojlanishida va aholi harakatchanligining oshishida haddan 
ziyod muhim rol o’ynadi.