3. Расмда кўрсатилган кулачак ролигини тезланиш қонунияти билан харакатланаётган кулачокли механизмни лойихалаш
Kulachokli mexanizmlarni loyixalash
Download 1.45 Mb. Pdf ko'rish
|
ЕМ-748 топширик PDF
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.1. Turtgichning harakat qonuni berilishi (2-shakl)
- 2.3. Кулочок талькателининг тезлик ва силжиш диаграммаларини қуриш. Ishning ketma-ketligi 1. Turtgichning xarakatlanish
- 2.Tezlik diagrammasini qurish.
- 3. Siljish diagrammasini qurish.
- 2.4. Kulachokni eng kichik radiusni aniqlash va kulachok profilini qurish 2.4.1. KULACHOKNING MINIMAL RADIUSINI ANIQLASH
- 2.4.2. TURTKICH ROLIGINING RADIUSINI ANIQLASH
- 2.4.3. XAQIQIY KULACHOK PROFILINI CHIZISH
- Uzatmada quyidagi afzallik va kamchiliklar bo‘ladi. Uzatmalarning afzalligi
- Uzatmalarning kamchiliklari
|
2. Kulachokli mexanizmlarni loyixalash. Kulachokli mexanizmlar etaklanuvchi zvenoni (turtgichni) bir vaziyatdan ikkinchi vaziyatga siljitish yoki burish uchun xizmat qiladi. Ular universal bo‘lib, turggichning oldindan belgilangan harakat qonunini bajara oladi. Ular texnikaniig kupgina tarmoqlarida: metall kesish stanoklarida, avtomatlarda, o‘lchash va xisoblash priborlari-da, bug mashinalarida va ichki yonuv dvigatellarida keng ku-lamda ishlatiladi. Kulachokli mexanizm loyihalashdan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad etaklanuvchi zvenoning istalgan, oldindan berilgan harakat konuni bajaruvchi kulachok profilini yasash, foydali ish koeffitsienti yukori va gabarita kichik mexanizm olishdan iborat. Loyihalash topshirig‘ida quyidagi uch tip kulachokli mexanizm sxemasi tavsiya etiladi (1-shakl). A sxema — tqg‘ri chiziq "bo‘ylab ilgarilama-qaytar harakat qiluvchi rolikli turtkichi bo‘lgan kulachokli mexanizm V sxema — to‘g‘ri chiziq bo‘ylab ilgarilama-qaytar xarakat qiluvchi tekis tarelkali turtgichi bo‘lgan kulachokli mexanizm. S sxema — tebranma (burilma) xarakatlanuvchi, rolikli, koromisloli turtgichi bo‘lgan kulachokli mexanizm. Kulachokli mexanizm loyihalash uchun quyidagi parametrlar ma’lum bo‘lishi kerak
) ( 2 2 2 2 d S d d S d yoki ) ( 2 2 2 2
d d d . Biz turtgichning xarakat 1 qonuni to‘g‘ri burchakli diagramma bo‘yicha o‘zgaradi deb qabul qilamiz. Kulachokning burilish burchaklari: turtgichning ko‘tarilish burchagi 0 60 K , turtgichning uzoqlashgan vaziyatda turish burchagi 0 У 20 , turtgichning qaytish burchagi Q
0 , turtgichning yaqinlashgan vaziyatda turish burchagi ya
Kulachokning aylanishlar soni n k = ayl/min. Turtgichning maksimal siljishi h max
= m. Ekssentrisitet qiymati e = 0 m. Bosim burchagi = 30°. A sxema berilgan mexanizm, ya’ni to‘g‘ri chiziq bo‘ylab ilgarilama-qaytar darakat qiluvchi rolikli turtkichi bo‘lgan kulachokli,mexanizm loyixalash talab qilinadi. (1-shakl, A).
Berilgan turtkich harakat qonunining diagrammasi chiziladi . Buning uchun ) (
2 2 2 d S d d S d koordinatalar sisgemasini olib, abssissalar o‘qini chizamiz va unga ОМ = 140 mm kesmani belgilaymiz. Abssissalar o‘qining burchak masshtabini quyidagi formuladan aniqlaymiz: ОМ ОМ К У К Р ) ( 180 0 0 0 0 , rad/s. bu erda: 0
— kulachokning burilish burchagi. Ordinatalar o‘qiga turtkichning ixtiyoriy 2 2
S d masshtabda berilgan harakat qonuni diagrammasini chizamiz, bunda kulachokning burilish burchagi
qismidagi ordinata balandligini ixgiyoriy a=60mm kesma bilan belgilaymiz. 0 60 K li abssissalar o‘qini teng ikki qismga bo‘lib, bu o‘qning yuqori va ostki qismida to‘g‘ri to‘rt burchakli bir xil shakllar chizamiz. bunda turtkichning ko‘tarilish vaziyatiga taallukli diagramma hosil bo‘ladi. So‘ngra abssissalar o‘qining davomida masshtabda 0 0 У 20 ning kesma uzunligini belgilaymiz. Berilgan shartga ko‘ra 0
Q bo‘lgani uchun Q =60 0 kesmani 0 К burchakka simmetrik qilib, teng va o‘xshash to‘g‘ri turtburchaklik shakllarni chizamiz. 2.Tezlik diagrammasini qurish. Grafikaviy integrallash usullarining biridan foydalanib, chizilgan ) ( 2 2 2 2 d S d d S d
diagrammanni integrallaymiz. Vatar o‘tkazish usulini tatbiq etib,
) ( 2 2 2 2
S d d S d grafikgini bir marta integrallaymizda, ) (
dS d dS ning diagrammasini xosil qilamiz. Buning uchun abssissalar o‘qidagi 0
60 kesmani 10°= 10 mm deb olib, bir- biriga teng oltita kesmaga bo‘lamiz. Bo‘lingan kesmalarning abssissalar o‘qidagi 0, 1, 2, 3, ... nuqtalaridan vertikal chiziqlar o‘tkazamizda, berilgan grafikda bo‘lish nuqtalari 0", 1", 2", 3", ... ni hosil qilamiz. ) ( 2 2 2 2 d S d d S d grafigining yuqori qismida ) (
dS d dS rpafigi uchun yangi koordinatalar sistemasini chizamiz. ) ( 2 2 2 2 d S d d S d diagrammasidagi vertikal chiziqlarni yuqori tomonga davom ettirib, 0 abssissalar o‘qini 0— 1, 1—2, 2 — 3,teng kesmalarga bo‘lamiz (3-shakl, b) ) (
2 2 2 d S d d S d va ) (
dS d dS
diagrammalarining ordinata o‘qlarini bir xil va teng masshtabda chizish uchun ) ( 2 2 2 2 d S d d S d diagrammasining chap tomonidagi qutb oralig‘i quyidagicha bo‘lishi kerak: 2 , 57 180
/ 1 1 0 2
mm. Abssissalar o‘qining chap tomonida 2 , 57 2 2 Н ОА mm kesmani chizib, A 2
SHundan keyin 0"—1", 1"—2", 2"—3", ... va hokazo chiziqlarning har biri o‘rtasida2i I', II," III", ... nuqtalarni 2 2
d S d ordinatalar o‘qiga ko‘chiramiz. Ordinatalar o‘qidagi /", //", ///", ...nuqtalarni A 2 qutb bilan tutashtirib, A 2 —/",
A 2 —II", A 2 —///", ... nurlarni o‘tkazamiz. So‘ngra ) (
dS d dS diagrammasining 0 nuqtasidan A 2 —1" nurga parallel qilib 0—1 qismaning birinchi vertikal chizig‘i bilan uchrashguncha chiziq o‘tkazib, 1' nuqtani belgilaymiz (3-shakl, b). d dS ordinatadagi vertikal chiziqning 1' nuqtasidan A 2 —11", nur chizig‘iga parallel chiziq o‘tkazib, ikkinchi vertikal chiziqda 2' nuqtani olamiz. Diagrammaning qolgan qismlari xam xuddi shu tarzda chiziladi. Belgilangan O',1', 2', 3' ... nuqtalarni birlashtirib grafikaviy integrallangan ) ( d dS d dS
diagrammasini xosil qilamiz. 3. Siljish diagrammasini qurish. SHunindek ) (
dS d dS diagrammani yana bir marta grafikaviy integrallab, ) ( S S siljish diagrammasini chizamiz (3-shakl, v). SHunda S va d dS ordinata masshtablari teng bo‘lishi uchun H 1 = OA 1 = 57,2 mm qilib olish kerak. So‘ngra ) ( S S va ) (
dS d dS diagrammalari ordinata o‘qlarining masshtab koeffitsientlari 2 2 , , d S d d dS S ni hisoblab topamiz. 4. DIAGRAMMA MASSHTABLARINI ANIQLASH Turtkich siljish diagrammasi ordinata o‘qining masshtabi quyidagi formuladan aniqlanadi:
; max max bu erda max
—siljish diagrammasi ordinatasining maksimal qiymati, mm. Tezlik analogining ordinata masshtabi:
; 1 Tezlanish analogining ordinata masshtabi: mm m H d dS d S d ; 2 2 2 SHundan keyin ordinatalar o‘qining chizig‘iy tezligi va urinma tezlanishi masshtabi
ni aniqlaymiz. Nazariy mexanika kursidan ma’lumki, yo‘lning burilish burchagi bo‘yicha birinchi xosilasi chizig‘iy tezlik ordinatasiga proporsional bo‘ladi, ya’ni:
S dt S dt dS v K 2
bundan K v S 2
kelib chiqadi. Demak, chizig‘iy tezlikning ordinata masshtabi мм с м d dS K v / ; 2
bo‘ladi, bu erda сек рад
; 30
К n kulachokning burchagiy tezligi. CHizig‘iy tezlanishning ordinata masshtabi quyidagicha aniqlanadi. мм с м d S d К a 2 2 / ; 2 2
qurish 2.4.1. KULACHOKNING MINIMAL RADIUSINI ANIQLASH Grafikaviy usulda ) (
S S va ) (
dS d dS larning diagrammalarida o‘zgaruvchi burchakni yo‘qotib, ) ( d dS S S diagrammasini chizamiz (53-shakl, g). Buning uchun ) ( d dS S S ning to‘g‘ri burchakli koordinatalar sistemasini chizib, uning ordinatalar o‘qiga turtkichning siljishi S ni va abssissalar o‘qiga tezlik analogi
d dS
ni qo‘yamiz. Bunda ) (
dS d dS diagram - masinint qutbiy oraligi H 1 ni
hisoblashda tezlik masshtabi d ds ni siljish masshtabi S Silljish ) ( S S diagrammasidagi 1—1, 2—2, 3—3,... abssissa bo‘linmalariga tegishli S ordinata qiymatlarini gorizontal chiziqlar bilan ) (
d dS S S
diagrammasiga ko‘chiramiz. SHu bo‘linmalarga tegishli tezlik analogi bo‘lgan ) ( d dS d dS ning diagrammasidan 1 —1', 2 — 2', 3 — 3' ordinatalarini yordamchi chizma vositasida 45° ga burib (53-shakl, g), yangi diagrammaning. — abssissalari o‘qiga ko‘chiramiz. Belgilangan 1°, 2°, 3°, ... nuqtalar sillik chiziq bilan birlashtiriladi. Xosil bo‘lgan egri chiziqning chap va o‘ng tomonlariga berilgan bosim burchagi = 30° bo‘yicha urinmalar o‘t-kazamiz. Grafikning OS ordinatalar o‘qining davomida kesishuv nuqtasi O k ni aniqlaymiz. Bu urinma chiziqlar bilan chegaralangan yuza (shtrixlangan qism) kulachokning aylanish markazini geometrik urinlarini bildiradi. Kulachokning aylanish markazi O k ni olamiz. O nuqtani ) ( d dS S S
diagrammasining koordinatalar boshi 0 bilan birlashtirib, aksial kulachokning minimal radiusini ko‘rsatuvchi kesmani olamiz. U holda, м O O r S K O , min bo‘ladi. Agar turtkichning siljish chizig‘i yo‘nalishi kulachokning aylanish markazi O k dan e oralikda o‘tsa, kulachokning minimal radiusi quyidagicha aniqlanadi. Ekssentrisitet e ning S mas-shtabdagi qiymati quyidagicha aniqlanadi: мм e e S ;
Bu kesmani kulachokning aylanishi bo‘yicha OS to‘g‘ri chiziqning o‘ng tomonida punktir to‘g‘ri chiziq bilan belgilaymiz. Uni urinma chiziq bilan kesishguncha davom ettirib, dezaksial kulachokning markazi O' k ni aniqlaymiz. Kulachokning minimal radiusi м O O r S K O , min bo‘ladi. 2.4.2. TURTKICH ROLIGINING RADIUSINI ANIQLASH Kulachok profilining eyilishini va oliy kinematikaviy juftning ishqalanishini kamaytirish uchun etaklanuvchi zvenoga rolik o‘rnatiladi. Rolikning o‘lchamlari kulachok yasashda, uning profil chiziqlarining o‘zaro kesishmaslik sharti va boshka shartlarga binoan min
) 8 , 0 ....
7 , 0 ( P r va
min ) 5 , 0 .... 4 , 0 ( O P r r qilib olinadi (bu erda min — kulachok markaziy profilining minimal egrilik radiusi). Bu ikki ifoda yordamida rolikning radiusini hisoblab topamiz. Uning kichik qiymati qabul qilinadi. Kulachok profilining minimal egrilik radiusini aniqlash uchun kulachok markaziy profilining egrilik radiusi eng kichik bo‘lgan qismi tanlanadi. SHu kism minimal radiusining markazi topiladi. Buning uchun egrilik radiusi qidirilayotgan profil no‘q-tasi profilning shu nuqtaga yaqin ung va chap nuqtalari bilan tutashtirib, yoyning vatari o‘tkaziladi.
1-shakl (a, b, v). So‘ngra vatarlar urta-sidan tik chiziqlar o‘tkazilib, ularning kesishuv nuqtasi belgilanadi (2-shakl, d). Ana shu nuqta egrilik radiusi-ning markazi bo‘ladi. Aksial kulachokli mexanizmlar roliklarining radiusini quyidagicha hisoblab topiladi: min 8 . 0 P r , m,
min 8 . 0 r r P
hisoblab topilgan bu radiuslarning eng kichigi, ya’ni g r ,m qabo‘l qilinadi. 2.4.3. XAQIQIY KULACHOK PROFILINI CHIZISH Kulachokning markaziy profili bo‘yicha rolikning markazini aniqlab,
P r r ,mm radiusli bir necha aylana chiziladi va bu aylanalarning chekka nuqtalari tutashtirilib, kulachokning haqiqiy profili xosil qilinadi.
Zvenolari tishli g‘ildiraklardan iborat mexanizm tishli mexanizm, deyiladi. Ikkita tishli g‘ildirak va stoykadan tuzilgan oddiy tishli mexanizm tishli uzatma deb ataladi. Tishli uzatmalar bir valdan ikkinchi valga harakat (tezlik), kuch va burovchi moment uzatish uchun xizmat qiladi. Ular avtomobil va traktor, qishlok xo‘jalik va qurilish mashinalarida, metall kesish stanoklarida, o‘lchash asboblari va hisoblash mashinalarida va boshqa mexanizmlarda ishlatiladi. Uzatmada quyidagi afzallik va kamchiliklar bo‘ladi. Uzatmalarning afzalligi: 1) katta tezlik va nagruzkada ishlash xususiyati yuqori va keng; 2) gabarit o‘lchamlari kichik; 3) chidamliligi yuqori; 4) foydali иш koeffitsienti yuqori; 5) podshipnik hamda vallarga tushadigan nagruzka boshqa uzatmalardagiga nisbatan kam; 6) uzatish nisbati o‘zgarmas; 7) ishlatilishi oddiy; 8) tuzilishi ixcham; 9) ishqalanishga bo‘ladigan sarf kam; 10) talab qilingan tezlikni hosil qilish mumkin; 11) ishonchli ishlaydi.
1) mexanizmlarni yig‘ish va tayyorlash aniqligiga qo‘yilgan talablar yuqori; 2) katta tezlikda shovqin bilan ishlaydi; 3) tayyorlanish usuli nisbatan murakkab; 4) uzatish nisbatini bepog‘ona o‘zgartirib bo‘lmaydi; 5) g‘ildiraklar aniq tayyorlanmasa, katta zarb kuchlari va tebranishlar paydo bo‘ladi.
Uzatmalar vazifasiga ko‘ra kuch, tezlik va hisoblash turlariga bo‘linadi. Tishli uzatmaning tishlari kam g‘ildiragi shesternya deb, tishlari ko‘pi esa tishli g‘ildirak deb ataladi. Uzatmada shesternya 1 indeks bilan, tishli g‘ildirak esa 2 indeks bilan belgilanadi. Ko‘p hollarda, dvigatel vali bilan ish mashinasi tishli uzatmalar (reduktor, uzatmalar qutisi va boshqalar) yordamida birlashtiriladi. Tishli mexanizmlar tekis va fazoviy bo‘ladi. Tekis mexanizmning barcha g‘ildiraklari parallel tekislikda aylanadi yoki harakat qiladi, ya’ni g‘ildirak o‘qlari parallel joylashadi. Fazoviy mexanizmlarda g‘ildiraklarning geometrik o‘qlari fazoda kesishadi va ayqashadi. O‘q atrofida aylanma harakat uzatish uchun to‘g‘ri tishli, qiya tishli, egri tishli, kesishuvchi konussimon uzatmalar va o‘qlari kesishmay, o‘zaro perpendikulyar joylashuvchi chervyakli, vintaviy (gelikoidal), uzatmalar bo‘ladi. o‘qlari kesishmaydigan va o‘zaro perpendikulyar bo‘lmaydigan giperboloid va giprid, ayqash uzatmalar ham bo‘ladi. Tishli murakkab mexanizmlar g‘ildiraklarining o‘qlari qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan turlarga bo‘linadi. O‘qlari qo‘zg‘almas tishli mexanizm ikki gruppaga bo‘linadi: 1) Har bir valga bittadan g‘ildirak o‘rnatilgan qatorli uzatma 2) Vallarniig har biriga (chekka valdan tashqari) ikkitadan g‘ildirak o‘rnatilgan pog‘onali uzatmalar. Download 1.45 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|