3. Расмда кўрсатилган кулачак ролигини тезланиш қонунияти билан харакатланаётган кулачокли механизмни лойихалаш
Olti bo’g’inli krivoship-kulisali mexanizmning tezlanish rejasini qurish
Download 1.45 Mb. Pdf ko'rish
|
ЕМ-748 топширик PDF
- Bu sahifa navigatsiya:
- Absolyut tezlаниш
- Nisbiy tezlаниш
- Relyativ tezlаниш
- Mexanizmning B nuqtasining tezlanishini aniqlash
- 1.4. Olti bo’g’inli krivoship-kulisali mexanizmning kuch tahlili. 1.4.1. Машина ва механизмларга таъсир этувчи кучлар.
- Harakatlantiruvchi kuchlar.
- Foydali qarshilik kuchlari.
- 1.4.2. Berilgan olti bo’g’inli mexanizmning kuch режасини қуриш.
|
1.3. Olti bo’g’inli krivoship-kulisali mexanizmning tezlanish rejasini qurish.
3-rasm.Olti bo’g’inli krivoship-kulisali mexanizm. Tezlаниш – burchak va chiziqliga bўlinadi. Zvenolar burchak tezlанишга ega bўladi, shatun ham, har bir vaqt oralig’ida qandaydir nuqta atrofida aylanyapti deb faraz qilish mumkin. (absolyut harakatdagi oniy aylanishlar markazi yoki nisbiydagi sharnir zveno). Polzun bundan mustasnodir, u ilgarilanma harakatlanadi. Odatda burchak tezlаниш grek harifi ε bilan belgilanadi va ular rad/s 2 larda ўlchanadi. Burchak tezlаниш ikki yўnalish bўyicha harakatlanadi: soat strelkasi yўnalishi bўyicha va soat strelkasiga qarama- qarshi. CHiziqli tezlанишга zveno nuqtalari va ilgarilanma harakat qiluvchi polzun kiradi. CHiziqli tezlаниш vektor kattalikdir va u lotin harifi a bilan belgilanadi. CHiziqli tezlанишларни absolyut, nisbiy va relyativga ajratamiz. Absolyut tezlаниш – bu quzg’almas stoykaga nisbatan tezlаниш. Tezlаниш bu nuqtaning indeksiga qarab belgilanadi, misol а В yoki а С .
Nisbiy tezlаниш – zvenodagi bir nuqtaning ikkinchi nuqtasiga nisbatan tezlанишиi. Asosan shatundagi nuqtalarning nisbiy tezlанишлариni kўrib chiqamiz, misol, а СВ яъни С nuqtaning В nuqtaga nisbatan tezlаниши. Relyativ tezlаниш – bu bir zvenodagi nuqtani mos ravishda tushuvchi boshqa zvenodagi nuqtaga nisbatan tezlанишi. Tosh va kulisaning bir-biriga nisbatan ilgarilanma harakatini hisobga olgan holda, relyativ tezlаниш bu kulisani toshga nisbatan tezlанишi. Tezlанишlarni aniqlashda grafoanalitik va analitik metodlar mavjud. Grafoanalitik metodlardan eng kup tarqalgani tezlаниш rejasi va kinematik diagrammalar usuli. Analitik metodlar va kinematik diagrammalar keyinroq kўrib chiqiladi. Bu erda tezlанишklarni aniqlashni tezlанишlar rejasi yordamida kўrib chiqamiz.
masshtablarda qurilgan kupburchak. Buning yordamida mexanizmda oniy chiziqli va burchakli tezlанишlar berilgan holatlar uchun aniqlanadi (huddi shunday uzatishlar nisbatan ham topiladi, bu tug’rida keyinroq gaplashamiz). Bu kupburchakda absolyut tezlаниш vektorlar tezlаниш rejasining qutbidan tashqariga qarab yўnalgan bўladi, nisbiy tezlаниш vektorlari esa, absolyut tezlаниш vektorlarining oxirlarini birlashtiruvchi vektorlardir.
𝑎 𝐵 ̅̅̅̅ = 𝑎
𝐵 𝑛 ̅̅̅̅ + 𝑎 𝐵 𝜏 ̅̅̅̅ ; bu yerda: a B n - B nuqtaning normal tezlanishi bo’lib, uning son qiymati quyidagiga teng. a B n =Ꞷ 1 2 *l AB ; m/s 2
bu yerda: Ꞷ 1 – yetaklovchi zvenoning burchak tezligi , rad/s l AB – yetaklovchi zvenoning haqiqiy uzunligi , m 𝑎 𝐵 𝜏 – B nuqtaning urinma tezlanishi bo’lib, uning qiymati quyidagicha aniqlanadi. 𝑎 𝐵
= 𝞮 1 *l AB ; m/s 2
bu yerda: 𝞮 1 - yetaklovchi zvenoning burchak tezlanishi, rad/s 2
Berilgan mexanizmda yetaklovchi zveno o’zgarmas burchak tezligi bilan harakatlangan-ligi sababli quyidagilarni aniqlaymiz: 𝞮 1
𝑑Ꞷ 1 𝑑𝑡 =0 , chunki Ꞷ 1
Natijada B nuqtaning tezlanishi quyidagiga teng bo’ladi. a B n =Ꞷ 1 2 *l AB m/s 2
Tezlanish masshtab koeffitsiyentini aniqlash: µ a = 𝑎 𝐵 𝑛 (П𝑃) ;
𝑚/𝑠 2 𝑚𝑚 bu yerda: (пb)- ixtiyoriy kesma uzunligi bo’lib,(пb)=……mm qabul qilinadi. Kulisa B* nuqtasining tezlanishi aniqlash. Tekis parallel harakat teoremasidan foydalanib, quyidagi vektor tenglamalarni hosil qilamiz: 𝑎 𝐵 ∗ ̅̅̅̅ = 𝑎
𝐵 𝑛 ̅̅̅̅ + 𝑎 𝐵𝐵 ∗ 𝑘 ̅̅̅̅̅̅ + 𝑎 𝐵𝐵 ∗ 𝑟 ̅̅̅̅̅̅ ; 𝑎 𝐵
̅̅̅̅ = 𝑎 𝐸 ̅̅̅ + 𝑎 𝐸𝐵 ∗ 𝑛 ̅̅̅̅̅̅ + 𝑎 𝐸𝐵 ∗ 𝜏 ̅̅̅̅̅̅ ; bu yerda: 𝑎
𝐵𝐵 ∗ 𝑘 - kulisa va toshning karolis tezlanishi bo’lib, uning qiymati quyidagicha aniqlanadi. 𝑎 𝐵𝐵
𝑘 2 ∗ Ꞷ
2 ∗ 𝑉
𝐵𝐵 ∗ ; m/s 2
bu yerda: Ꞷ 2= Ꞷ 3 – mexanizmning kulisa zvenosining burchak tezligi, rad/s 𝑎
𝐵𝐵 ∗ 𝑘 - karolis tezlanishini yo’nalishi, kulisaning burchak tezligi yo’nalishi bo’yicha 𝑉 𝐵𝐵
tezlikni 90 0 burilgan yo’nalishi bo’yicha yo’nalgan bo’ladi. 𝑎 𝐵𝐵 ∗ 𝑟 - kulisa va toshning mos ravishda ustma-ust tushuvchi B va B* nuqtalarining relyativ tezlanishilari bo’lib,mexanizmning EB zvenosiga parallel ravishda yo’nalgan bo’ladi. Bu vektorlarning son qiymati no’malum.
𝑎
- mexanizm E nuqtasining absolyut tezlanishi bo’lib, uning qiymati E nuqta qo’zg’almas tayanch bo’lganligi sababli nolga teng.
𝑎
∗ 𝑛 - B/ nuqtaning E nuqtasiga nisbatan normal tezlanishi bo’lib, uning yo’nalishi B* nuqtadan E nuqtaga qarab yo’nalgan va EB* zvenoga parallel yo’nalgan bo’ladi. Son qiymati esa quyidagiga teng bo’ladi. 𝑎 𝐸𝐵 ∗ 𝑛 = Ꞷ
3 2 × 𝑙 𝐸𝐵 ∗ , m/s 2
bu yerda: Ꞷ 3 - mexanizmning kulisa zvenosining burchak tezligi, rad/s 𝑙 𝐸𝐵 ∗ - mexanizm EB* kesmasinining haqiqiy uzunligi; 𝑙 𝐸𝐵 ∗ =E 𝐵 ∗ × µ
𝑙 , mm
𝑎 𝐸𝐵 ∗ 𝜏 - mexanizmning B* nuqtasining E nuqtasiga nisbatan urinma tezlanishi , m/s 2
Ushbu tezlanishning son qiymati no’malum, yo’nalishi esa EB* zvenoga perpendikulyar yo’nalgan bo’ladi. Yuqoridagi vektor tenglamalardagi no’malum vektorlarnianiqlash maqsadida tezlanish rejasi quriladi.Tekislikdan ixtiyoriy “п” nuqta qabul qilinadi. Qabul qilingan “п” nuqta orqali mexanizmning yetaklovchi zvenosi AB ga parallel B dan A ga qarab yo’nalgan nur chiziq o’tkaziladi. O’tkazilgan nur chiziqga 𝑎 𝐵
tezlanishni ifodalovchi “пb” kesmani joylashtirib “b” aniqlanadi. “b” nuqta orqali 𝑉 𝐵𝐵
tezlikni Ꞷ 3 yo’nalishida 90 0 ga buril-gan holatiga nur chiziq o’tkaziladi. Bu nur chiziq 𝑎
𝐵𝐵 ∗ 𝑘 tezlanishini tezlanish rejasida ifodalaydi. 𝑎
𝐵𝐵 ∗ 𝑘 tezlanishni kesma uzunligi (bn)=
𝑎
𝐵𝐵∗ 𝑘 µ 𝑎 =…….mm gat eng bo’ladi. Bu kesmani tezlanish rejasidagi “b” nuqta orqali o’tkazilgan nur chiziqga joylashtirib “n” nuqtani aniqlaymiz. Aniqlangan “n” nuqtadan 𝑎 𝐵𝐵
𝑟 tezlanishni ifodalash maqsadida mexanizmning (3- rasm) EB* zvenosiga parallel to’g’ri chiziq o’tkaziladi. E nuqtasining tezlanishi nolga teng bo’lganligi sababli, tezlanish rejasida “п” va “e” nuqtalar ustma-ust tushadi.Tezlanish rejasidagi “e” nuqta orqali mexanizmning (3-rasm) EB* zvenosiga parallel B* dab E ga qarab yo’nalgan nur chiziq o’tkaziladi. Ushbu nur chiziq 𝑎 𝐸𝐵 ∗ 𝑛 tezlanishning kesma uzunligi (пm)= 𝑎 𝐸𝐵∗ 𝑛 µ 𝑎 =…….mm ga teng bo’lib, ushbu kesmani tezlanish rejasiga qo’yib “m” nuqta aniqlanadi. Aniqlangan “m” nuqta orqqali EB* zvenosiga perpendikulyar to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Bu to’g’ri chiziq 𝑎 𝐸𝐵
𝜏 tezlanishni ifodalaydi. 𝑎 𝐸𝐵 ∗ 𝜏 va 𝑎 𝐵𝐵 ∗ 𝑟 tezlanishlarni ifodalovchi to’g’ri chiziqlar kesishish nuqtasi “b*” nuqtani hosil qiladi.Natijada tezlanish rejasida(4-rasm) ko’pburchak пbkb*n hosil bo’ladi. Ko’pburchak tomonlari no’malum vektorlarni ifodalaydi. Tezlanish mas- shtab koeffitsiyenti yordamida quyidagilarni aniqlaymiz: a B ∗ = (пb*)
×µ a ; m/s 2
a BB ∗ =(bb*) ×µ a ; m/s 2
a BB ∗ r =(nb*) ×µ a ; m/s 2
a EB ∗ n = (mb*) ×µ a ; m/s 2
a EB ∗ = 𝑎 𝐵 ∗ ; m/
(4-rasm).Olti bo’g’inli krivoship-kulisali mexanizmning tezlanish rejasi. Mexanizmning C nuqtasini tezlanishini aniqlash. , B va C nuqtalar bir to’g’ri chiziqda yotganligi sababli, tezlanish rejasida ham bir to’g’ri chiziqda yotishi lozim. Bu qoida orqali quyidagi tenglamani hosil qilamiz : 𝑬𝑪 𝑬𝑩 ∗ = (п𝒄) (п𝒃 ∗ ) bu yerda: EC va EB* mos
ravishda mexanizmning kesma uzunliklar , (пc) va (пb*) tezlanish rejasidagi kesma uzunliklari. Yuqoridagi tenglamadan quyidagiini aniqlaymiz : ( п𝒄) = 𝑬𝑪
∗ × (п𝒃 ∗ )=……. mm Aniqlangan kesmani tezlanish rejasiga C nuqtaning tezlanish qiymatini quyidagicha aniqlaymiz. a c =(пc)*µ a ; m/s 2
“D” nuqtasi tezlanishini aniqlash: Tekis parallel harakat teoremasidan foydalanib, quyidagi vektor tenglamani hosil qilamiz: 𝑎 𝐷
𝐶 ̅̅̅ + 𝑎
𝐶𝐷 𝑛 ̅̅̅̅̅ + 𝑎 𝐶𝐷 𝜏 ̅̅̅̅̅ bu yerda: 𝑎 𝐶𝐷 𝑛 – mexanizmning CD zvenosining normal tezlanishi, uning son qiymati quyidagicha aniqlanadi. 𝑎 𝐶𝐷 𝑛 = Ꞷ
4 2 × 𝑙 𝐶𝐷 ; m/s
2
bu yerda: Ꞷ 4 - mexanizm CD zvenosi burchak tezligi , rad/s Ꞷ 4
𝑉 𝐶𝐷 𝑙 𝐶𝐷 ; rad/s l CD - mexanizm CD zvenosining haqiqiy uzunligi , m Ushbu normal tezlanishning yo’nalishi D nuqtadan C nuqatag qarab yo’naladi va CD zvenoga (3-rasm) parallel yo’nalgan bo’ladi. 𝑎 𝐶𝐷
- mexanizmning CD zvenosining urinma tezlanishi. Ushbu vektorning son qiymati no’malum, yo’nalishi esa CD zvenoga perpendikulyar yo’naladi. a D - D nuqtaning absolyut tezlanishi bo’lib, yo’nalishi abscissa o’qiga parallel yo’nladi. Yuqoridagi vektor tenglamadagi no’malumlarni aniqlash maqsadida tezlanishdan foy-dalaniladi. Tezlnish rejasidagi “c” nuqta orqali mexanizm D nuqtasidan C nuqtaga qarab yo’nalgan va CD zvenoga parallel nur chiziq o’tkaziladi. Ushbu chiziq 𝑎 𝐶𝐷
tezlanishni ifodalaydi. Kesma uzunligi esa (ck)= 𝑎 𝐶𝐷 𝑛 µ 𝑎 =…mm ga teng bo’ladi. Natijada tezlanish rejasida “k” nuqtani hosil qilamiz. “k” nuqta orqali mexanizmning CD zvenosiga perpen-dikulyar to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Vektorlarni qo’shish xossasiga ko’ra a D ifodalash maqsadida “п” nuqta orqali abscissa o’qiga parallel to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Natijada yuqorida o’tkazillgan ikki to’g’ri chiziq kesish nuqtasi “d” nuqtani hosil qiladi. Tezlanish rejasida (пcmd) to’rtburchak hosil bo’ladi. To’rtburchak tomonlari orqali quyidagilarni aniqlaymiz: a D =(пd) ×µ a ; m/s 2
𝑎 𝐶𝐷 𝜏 =(kd) ×µ a ; m/s 2
a CD =(cd) ×µ a ; m/s 2
Mexanizm zvenolarining og’irlik markazlari tezlanishlarini aniqlash: 𝑎 𝑠 1 = 𝑎 𝐵 2 = (п𝑠
1 ) × µ
𝑎 ; m/s
2 – yetaklovchi zveno uchun a s
= a B ∗ ; m/s 2 – toshning og’irlik markazi tezlanishi a s 3 = (п𝑠 3 ) × µ 𝑎 ; m/s
2 – kulisaning og’irlik markazi tezlanishi a s
=(п 𝑠 4 ) ) × µ
𝑎 ; m/s
2 – shatunning og’irlik markazi tezlanishi a s 5 = a D ; m/s 2 – chiquvchi zveno og’irlik markazi tezlanishi Mexanizm zvenolarining burchak tezlanishlarini aniqlash: Yetaklovchi zveno uchun: 𝞮 1
1 =const
-Tosh va 3-zveno uchun: 𝞮 2 = 𝞮 3 ; rad/s 2
-Kulisaning burchak tezlanishi: 𝞮 3 = 𝑎 𝐸𝐵∗ 𝜏 𝑙 𝐸𝐵∗ ; rad/s
2
-Shatunning burchak tezlanishi: 𝞮 4 = 𝑎 𝐶𝐷 𝑛 𝑙 𝐶𝐷
; rad/s 2
-Chiquvchi zveno burchak tezlanishi: 𝞮 5 =0 , chunki a D to’g’ri chiziqli bo’ylab harakatlanadi.
1.4.1. Машина ва механизмларга таъсир этувчи кучлар. Umuman, harakatdagi har qanday zvenoda quyidagi tashqi kuchlar va momentlar bo‘lishi mumkin: a) zvenoning o‘z og‘irligi; bu ham kuch bo‘lib, uning vektori hamma vaqt er markazi._tomon yo‘nalgan; uni G i harfi bilan bel- gilaymiz; b)
zveno o‘zgaruvchan tezlik bilan
ilgarilanma harakat
qilsa, inersiya kuchi paydo bo‘ladi; bu kuchni F in
bilan belgilay- miz;
zveno o‘zgaruvchan tezlik bilan murakkab harakat qilsa, u holda, zvenoda F in kuchdan tashqari, yana inersiya kuchining mo- menti ham paydo bo‘ladi; bu momentni M i harfi bilan belgi- laymiz; g)
mexanizm zvenolari bir-biri bilan oliy yoki quyi kine- matik juftlar orqali bog‘lanadi. SHuning uchun mexanizmning harakati vaqtida shu kinematik juftlarda reaksiya kuchlari paydo bo‘ladi. Bu kuchlarni R 12 ,
23 , R 34
bilan belgilaymiz. Bu
erda R 12 — 1 - zvenoning 2 zvenoga ta’sir kuchi; R 23 — 2 zvenoning 3 zvenoga ta’sir kuchi va R 34 —3 zvenoning 4 zvenoga ta’sir kuchi. Jismni qo‘zratuvchi sabab - kuch deb ataladi. Har qanday mexanizm yoki mashina biror texnologik protsessni qanday bajarishini uning tarkibidagi zvenolarga ta’sir etayotgan kuchlar gruppasi bilan tanishib o‘tmasdan turib o‘rganib bo‘lmaydi. Mexanizmga yoki mashinaga ta’sir etayotgan barcha kuchlarni asosan quyidagi beshta gruppaga bo‘lib o‘rganish maksadga muvofiqdir. Mexanizm yoki mashinani harakatlantiruvchi kuchlar. Mashinaga ta’sir qiladigan foydali qarshilik kuchlari. Mashina harakati vaqtida paydo bo‘ladigan zararli kar- shilik kuchlari. Mashina tarkibidagi zvenolarning og‘irlik kuchlari. Mashina
zvenolarining egri
chiziqli va
o‘zgaruvchan tezlik-
dagi harakatlari vaqtida paydo bo‘ladigan inersiya kuchlari va shu kuchlarning momentlari. YUqorida aytib o‘tilgan kuchlarning har birini aloxida-alohida ta’riflaymiz: Harakatlantiruvchi kuchlar. Mashinaning qabul organiga (zvenosiga) ta’sir qilib, uni harakatga keltiruvchi kuch-larga karakatlantiruvchi kuchlar deyiladi. Harakatlantiruvchi kuchlarning yo‘nalishlari harakat yo‘nalishi bilan bir xil bo‘-ladi, shuniig uchun harakatlantiruvchi kuchning bajargan ishi musbat bo‘ladi. Foydali qarshilik kuchlari. Qaiday kuchning ishy-ni mashina engishi zarur bo‘lsa, u kuchga foydali qarshilik kuchi deyiladi» Asosan mashinalar foydali qarshilik kuchlarini engish uchun ishlaydi.
vaqtida paydo bo‘ladi. Mashina harakatlanayotganda uning zvenolariga tashqi muhit ham ta’sir qiladi (masalan, havo, suv va hokazolar). Bunday kuchlarning bajargan ishlari ham manfiy bo‘ladi. Og‘irlik kuchlari. Mashinaning gorizontga nisbatan xarakat qiluvchi qismlarining og‘irlik markazlari o‘zgarganda og‘irlik kuchlarining bajargan ishlari ham o‘zgarib boradi. Bu kuchlarning bajargan ishlari harakat qiluvchi zvenolarning orirlik markazi ko‘tarilishi yoki pasayishiga qarab musbat yoki manfiy bo‘lishi mumkin.
o‘zgaruvchan tezlikdagi xarakatlari vaqtida inersiya kuchlari paydo bo‘ladi. Ayniqsa katta tezlik bilan notekis harakatlaiuvchi zvenolarda inersiya kuchlari ko‘p bo‘ladi. Tezlik o‘zgarmas bo‘lsa, ilgarilanma-qaytar harakat-lanuvchi zvenoning inersiya kuchi bo‘lmaydi. Tez yuradigan mashinalarda inersiya kuchlarini hisobga olish dinamik xisob-lashning asosiy masalasi hisoblanadi. Inersiya kuchlarini alo-hida diqqat bilan quyidagi paragrafda o‘rganamiz.
Kuch tahlidan maqsad mexanizm harakatlanish jarayonida knematik juftlarda hosil bo’ladign reaksiya kuchlarini aniqlashdan iborat. Kuch rejasi bu bu kuchning vektor yo’-nalishlarini kursatuvchi kupburchak. Berilgan mexanizmning kuch tahlilini qurish uchun mexanizmni assur guruhiga kiruv-chi oxirgi ikkta harakatlanuvchi zvenosini ajratib olamiz va bu zvenolarga ta’sir qiluvchi barcha kuchlarni ko’rib chiqamiz.
S 5 nuqtadan vertikal pastga beshinchi zvenoning og’irlik kuchi G 5 , hamda yuqoriga yo’n-algan R 56 reaksiya kuchlari ta’sir qiladi. S 5 nuqtada og’irlik markazining tezlanishi yo’na-lishiga qarama-qarshi yo’nalishda F in5
inersiya kuchi ta’sir qiladi. Mexanizmning D nuqtasida CD zvenoga // yo’nalishda R 54 n kuchi unga perpendikulyar yo’nalishda esa R 54 τ reaksiya kuchlari ta’sir qiladi. Xisob kitoblarda bu kuchlarni teng ta’sir etuvchi nolga teng deb olinadi. To’rtinchi zvenoning og’irlik markazi S 4 nuqtadan vertikal pastga yo’nalgan G 4 og’ir-lik kuchi, og’irlik markazining tezlanish yo’nalishi a s4 ga qarama-qarshi yo’nalishda F in4
inersiya kuchi ta’sir qiladi. Mexanizmning C nuqtasidan CD zveno yo’nalishida R 34
va unga perpendikulyar yo’nalishda R 34
reaksiya kuchlari ta’sir qiladi. To’rtinchi zvenoning og’irlik markazidan ta’sir qiluvchi burovchi moment M 4 ,
4 ning
yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalishda ta’sir qiladi va quyidagicha hisoblanadi: M 4 = 𝞮 4 * J 4 ; bu yerda:
𝞮 4 - to’rtinchi zvenoning burchak tezlawwnishi. 𝞮 4
𝑎 𝐶𝐷 𝜏 𝑙 𝐶𝐷 J 4 - to’rtinchi zvenoning inersiya moment. J 4 = 𝑚 4 𝑙 𝐶𝐷 2 10 ;
N*m Mexanizm muvozanat holatida turganligi sababli ung ta’sir qiluvchi kuchlarning vektor yig’indisi nolga teng. 𝑅 34
̅̅̅̅̅ (𝑎𝑏)
+ 𝑅 34 𝜏 ̅̅̅̅̅
(𝑏𝑐) + 𝐺 4 ̅̅̅
(𝑐𝑑) + 𝑃 𝑖𝑛4 ̅̅̅̅̅
(𝑑𝑒) + 𝐺 5 ̅̅̅
(𝑒𝑓) + 𝐹 𝑖𝑠ℎ ̅̅̅̅̅
(𝑓𝑘) + 𝑃 𝑖𝑛5 ̅̅̅̅̅
(𝑘𝑚) + 𝑅 56 ̅̅̅̅̅
(𝑚𝑎) = 0
𝑅 34 𝜏 reaksiya kuchining qiymatini topish uchun D nuqtaga nisbatan moment tenglamasini hosil qilamiz. ∑ 𝑀(𝐷) = 0 𝑅 34 𝜏 × (𝐷𝐶) − 𝐺 4 × 𝐻
1 − 𝑃
𝑖𝑛4 × 𝐻
2 − 𝑀 4 µ 𝑙 = 0 𝑅 34 𝜏 = 𝐺 4 × 𝐻
1 + 𝑃
𝑖𝑛4 × 𝐻
2 + 𝑀 4 µ 𝑙 (𝐶𝐷)
Mexanizmga ta’sir qiluvchi og’irlik kuchlari quyidagicha aniqlanadi: G 4 =m 4 *g ;
G 5 =m 5 *g ;
Mexanizmga ta’sir qiluvchi inersiya kuchlari quyidagicha aniqlanadi: P in4 =m 4 *a s4 ;
P in5
=m 5 *a s5 ;
F ish
- ishqalanish kuchining qiymati variantda berilgan. Kuch rejasini qurish uchun kuch masshtab koeffitsiyentini kiritamiz. Buning uchun eng katta kuchni tanlab ixtiyoriy kesmaga bo’lib olamiz. µ f =
𝑒𝑛𝑔 𝑘𝑎𝑡𝑡𝑎 𝑘𝑢𝑐ℎ (𝑖𝑥𝑡𝑖𝑦𝑜𝑟𝑖𝑦 𝑘𝑒𝑠𝑚𝑎) ;
Kuch masshtab koeffitsiyentidan foydalanib barcha kuchlarning vektor uzunliklarini aniqlaymiz: (bc)=
34 𝜏 µ 𝐹 ; (ef)=
G5
𝐹 ;
(cd)=
G 4 µ 𝐹 ; (jk)= Fish
µ 𝐹 ; (de)= Pin4
µ 𝐹 ; (km)= Pin5
µ 𝐹 ; 𝑅 34 𝑛 va 𝑅 56 reaksiya kuchlarining qiymatini kuch rejasini qurish orqali aniqlaymiz. Tekislikda b nuqta tanlab (bc) kesmani 𝑅 34 𝜏
yo’nalishida, (cd) kesmani G 4
yo’nalishda, (de) kesmani 𝑃 𝑖𝑛4 yo’nalishda, (ef) kesmani G 5 yo’nalishda (fk) kesmani F ish
yo’nalishida, (km) kesmani P in5
yo’nalishida joylashtirib hosil bo’lgan m nuqtadan R 56 reaksiya kuchining yo’nalishida o’tkazilgan to’g’ri chiziq bilan b nuqtada 𝑅 34 𝑛 yo’nalishida chiquvchi to’g’ri chiziqlar kesishish nuqtasini a nuqta deb belgilaymiz. 𝑅 34 𝑛 va
𝑅 56 reaksiya kuchlarining qiymati quyidagicha topiladi. 𝑅 34 𝑛 =(ab)* µ F ; 𝑅 56 =(ma)* µ F ;
Kuch taxlilining keying bosqichida mexanizmdagi kulisa va toshga ta’sir qiluvchi kuch-larni ko’rib chiqamiz. 34 natijaviy reaksiya kuchining yo’nalishiga qaram- qarshi yo’nalishda R 43 reaksiya kuchi ta’sir qiladi. S 3 og’irlik markazidan vertical pastga yo’nal-gan G 3 og’irlik kuchi hamda a S3
yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalishda P in3 inersiya kuchi ta’sir qiladi. B nuqtadan zvenoga parallel yo’nalishda R 63 n hamda perpendikulyar yo’nalishda R 63 τ tayanchning reaksiya kuchlari ta’sir qiladi.Mexanizmdagi toshning markazi A nuqtadan vertikal pastda toshning og’irlik kuchi G
2 , a S2
yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalishda P in2 hamda birinchi zvenoning ikkinchi zvenoga ta’sir reaksiya kuchlari R 12 n va
R 12 τ lari ta’sir qiladi. Mexanizm Assur guruhiga kirganligi sababli unga ta’sir qiluvchi kuchlarning vektor yig’indisi nolga teng. 𝑅 12 𝑛 ̅̅̅̅̅
(𝑎𝑏) + 𝑅 12 𝜏 ̅̅̅̅̅ (𝑏𝑐) + 𝐺 2 ̅̅̅
(𝑐𝑑) + 𝑃 𝑖𝑛2 ̅̅̅̅̅
(𝑑𝑒) + 𝑅̅ 43 (𝑐𝑓)
+ 𝐺 3 ̅̅̅ (𝑓𝑘)
+ 𝑃 𝑖𝑛3 ̅̅̅̅̅ (𝑘𝑚)
+ 𝑅 63 𝜏 ̅̅̅̅̅
(𝑚𝑎) + 𝑅 63 𝑛 ̅̅̅̅̅ (𝑛𝑎) = 0
Kulisaga 𝞮 3 burchak tezlanish yo’nalishiga qaram-qarshi yo’nalishda M 3
burovchi moment ta’sir qiladi: M 3 = 𝞮 3 *J 3 = 𝑎 𝐵𝐶 𝑙 𝐵𝐶 × 𝑚 3 ×𝑙 𝐵𝐶 2 10 ; Mexanizga ta’sir qiluvchi og’irlik kuchlari quyidagicha hisoblanadi : G
2 = m
2 *g
; G
3 = m
3 *g ;
Inersiya kuchlari quyidagicha hisoblanadi: P in2 = m* a S2 ; P in3 = m 3 * a S3 ; 𝑅 12 𝜏 reaksiya kuchining qiymatini topish uchun B nuqtaga nisbatan moment tenglama-sini hosl qilamiz. 𝑅 12 𝜏 ∗ (𝐴𝐵) − 𝑃 𝑖𝑛2 × 𝐻
3 − 𝐺
2 × 𝐻
4 − 𝑃
𝑖𝑛3 × 𝐻
5 − 𝐺
3 × 𝐻
6 + 𝑀 3 µ 𝑙 = 0 𝑅 12 𝜏 = 𝑃 𝑖𝑛2 × 𝐻
3 + 𝐺
2 × 𝐻
4 + 𝑃
𝑖𝑛3 × 𝐻
5 + 𝐺
3 × 𝐻
6 − 𝑀 3 µ 𝑙 (𝐴𝐵) ;
𝑅 63 𝜏 ̅̅̅̅̅ reaksiya kuchining qiymatini topish uchun B nuqtaga nisbatan moment tenglamasi-ni hosil qilamiz. 𝑅 63 𝜏 ̅̅̅̅̅ × (𝐵𝐴) − 𝐺 3 × 𝐻
7 − 𝑃
𝑖𝑛3 × 𝐻
8 + 𝑀 3 µ 𝑙 = 0 𝑅 63 𝜏 ̅̅̅̅̅ =
𝐺 3 × 𝐻 7 + 𝑃
𝑖𝑛3 × 𝐻
8 − 𝑀 3 µ 𝑙 (𝐵𝐴) ;
Berilgan kuchlarning eng kattasini tanlab kuch masshtab koeffitsiyentini aniqlaymiz. µ F = 𝑒𝑛𝑔 𝑘𝑎𝑡𝑡𝑎 𝑘𝑢𝑐ℎ 𝑖𝑥𝑡𝑖𝑦𝑜𝑟𝑖𝑦 𝑘𝑒𝑠𝑚𝑎 ;
Masshtab koeffitsiyentdan foydalanib kuchlarning vektor uzunliklarini aniqlaymiz. (bc)=
𝑅 𝜏 µ 𝐹 ; (mn)=
𝑅 34 𝜏 µ 𝐹 ;
(cd)=
𝐺 2 µ 𝐹 ; (de)=
𝑃 𝑖𝑛2 µ 𝐹
; (ef)=
𝑅 43 µ 𝐹 ; (jk)= 𝐺 3 µ 𝐹 ; (km)= 𝑃 𝑖𝑛3 µ 𝐹 ; 𝑅 12 𝑛 va 𝑅 63 𝑛 reaksiya kuchlarining qiymatini kuch rejasini qurish orqali aniqlaymiz.
P M -muvozanatlovchi kuchning qiymatini topish uchun O nuqtaga nisbatan moment tengla-masini hosil qilamiz. 𝑃 𝑀 × 𝑂𝐴 + 𝑃 𝑖𝑛1
× 𝐻 1 − 𝐺 1 × 𝐻
2 − 𝑅
21 × 𝐻
3 = 0
𝑃 𝑀 = 𝐺 1 ×𝐻 2 +𝑅 21 ×𝐻 3 −𝑃 𝑖𝑛1
×𝐻 1 𝑂𝐴 ; Kuchlarning vektor yig’indisi nolga teng.
𝑃
(𝑎𝑏) ̅̅̅̅̅ +
𝑅 21 (𝑏𝑐) ̅̅̅̅ + 𝑃 𝑖𝑛1 (𝑐𝑑) ̅̅̅̅̅ +
𝐺 1 (𝑑𝑒) ̅̅̅̅̅ + 𝑅 61 (𝑒𝑎) ̅̅̅̅̅ = 0 Kuchlar qiymati quyidagicha hisoblanadi. 𝑅 21 = 𝑅 12 = P in1
=m 1 * a S1
G 1 = m 1 * g Eng katta kuchni tanlab masshtab koeffitsiyentini hosil qilamiz. µ 𝐹 =
𝑒𝑛𝑔 𝑘𝑎𝑡𝑡𝑎 𝑘𝑢𝑐ℎ 𝑖𝑥𝑡𝑖𝑦𝑜𝑟𝑖𝑦 𝑘𝑒𝑠𝑚𝑎
Kuchlarning vektor uzunliklarini aniqlab kuch rejasini quramiz. (ab)=
𝑃 𝑀 µ 𝐹 ; (cd)=
𝑃
µ 𝐹 ; (bc)=
𝑅 21 µ 𝐹 ; (de)=
𝐺 1 µ 𝐹 ; Kuch tahlilining oxirgi bosqichida krivoshipga ta’sir qiluvchi kuchlarni tahlil qilamiz.
Krivoshipning A nuqtasidan R 12 natijaviy reaksiya kuchiga qarama-qarshi yo’nalishda R 21 reaksiya kuchi va zvenoga perpendikulyar yo’nalishda P M
muvozanatlovchi kuch ta’sir qiladi. Krivoshipning og’irlik markazi S 1 nuqtadan vertikal pastga G 1 og’irlik kuchi va a s4 ning yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalishda P in1
inersiya kuchi ta’sir qiladi. O nuqtadan tayanchning reaksiya kuchi R 61 ta’sir qiladi. R 61 ning qiymati va yo’nalishini kuch rejasi-dan keltirib chiqaramiz. R 61 reaksiya kuchining qiymatini quyidagicha hisoblaymiz. R 61 =(ea)* µ 𝐹 ;
|
