3-Tema. Kitapxana-málimleme iskerligin normativ-huquqiy tártibge saliwdiń teoriyaliq tiykarlari Reje

3-Tema. Kitapxana-málimleme iskerligin normativ-huquqiy tártibge saliwdiń teoriyaliq tiykarlari
Reje:
1. Kitapxana-málimleme iskerligin normativ-huquqiy tártibge saliwdiń teoriyaliq tiykarlari
2. Kitapxana-málimleme iskerliginiń xalıq aralıq ámeliatqa muwapıqlıǵı
3.Mámleketimizde málimlemeden erkin paydalanıwda paydalanıwshılardıń konstitutciyalıq huquqları

Ózbekstan Respublikası Prezidentınıń 2006 jıl 20 iyundaǵı «Respublika xalqın málimleme-kitapxana menen támiyinlew haqqında»gı PQ- 381 sanlı Qararı Ózbekstanda jańa tipdegi málimleme-kitapxana hám málimleme-resurs orayların shólkemlestiriwge keń jol ashıǵan bolsa, 2011-jıl 13-aprelde qabıl etilgen «Ózbekstan Respublikasınıń málimleme-kitapxana jumısları haqqında»gı Nızamı málimleme-kitapxana oraylarınıń infra dúzilmesin zaman talapları tiykarında jańadan shólkemlestiriwge huquqıy tiykar boldı.

Ózbekstan Respublikası Prezidentınıń 2011-jıl 23-fevraldagı «2011—2015 jıllarda málimleme-kommunikacion texnologiyaları tiykarında málimleme-kitapxana hám málimleme-resursları menen xizmet kórsetiwdı rawajlandırıwdıń ilajları haqqında»gı PQ-1487 Qararı bolsa, tarawdı rawajlandırıwǵa mólsherlengen Mámleket dástúrin tastıyıqlaw hám ámelge asırıwǵa imkaniyat jarattı. Málimleme-kitapxana jumisları haqqındagı nızam hám mámleketlik dástúri tarawdı rawajlandırıwǵa tiyisli Ózbekstan Respublikası Prezidenti qararların orinlaw máqsetinde Joqari hám orta arnawli bilimlendırıw ministrliginiń 2012 jılı 250-sanlı hám 2013-jıl 168 sanlı buyrıqları shıǵarıldı.
Respublikamız kitapxanalarınıń aldında turǵan aktual máselelerden biri –jańa zamanaǵóy maman qánigelerin, mádeniyatlı hám bilimli insan etip tárbiyalawdan ibarat bolıp esaplanadı.
2011-jıl 13-aprel kúni “Málimleme-kitapxana jumısı haqqında”ǵı Ózbekstan Respublikasınıń Nızamınıń qabıl etilgenligi kitapxanashıq jumısı rawajlanıwında zárúrli áhmietke iye waqıya boldı. Kitapxanashılıq jumısınıń nátiyjeli sheshiliwi tiyis bolǵan máseleleri nızam arqalı muwapıqlastırıladı.
Respublikada sociallıq-ekonomikalıq tarawdı reformalawdıń házirgi sharayatında málimleme-kitapxana jumısın rawajlandırıwdıń máqset hám wazıypaları elimizde ámelge asırılıp atırǵan ózgerislerge hám xalıqaralıq ámeliyatqa say bolıwı zárúr. Usı múnásibet penen puqaralardıń málimlemeden erkin paydalanıwı boyınsha Konstituciyalıq huqıqların, sonıń ishinde, milliy qádiriyatlar hám jáhan mádeniyatı, ámeliy hám fundamental bilimlerden málimlemedar bolıwın támiyinleytuǵın xalıqqa málimleme-kitapxana xızmetlerin kórsetiwdıń sıpatı jaǵınan jańa sistemasın jaratıw, kitapxanalarda saqlanıp atırǵan milliy mádeniy miyrastı qásterlep saqlaw hám bayıtıw, málimleme-kommunikaciya texnologiyaların keńnen eńgiziwdıń esabınan málimleme-kitapxana mákemeleriniń jumısın jetilistiriw áhmietli wazıypaǵa aylanbaqta. Bul, málimleme-kitapxana jumısına, kitapqumarlarǵa xızmet kórsetiw, fondlardı toıqtırıw hám saqlaw, kitapxana processlerin avtomatlastırıw, ilimiy-izertlew hám shólkemlestiriw-metodikalıq jumıs, kadrlardı tayarlaw hám xoshámetlew, xalıqaralıq birge islesiwdı keńeytiwge kúshli tásir etiw imkaniyatın beredi.
Ilim, bilimlendırıw hám hár qanday mámlekettiń sociyallıq-ekonomikalıq rawajlanıwınıń tiykarǵı shártleriniń biri-bul túrli tarawlar boyınsha kerekli málimlemelerdı hesh qanday irkinishsiz, tezlik penen iye bolıwına baylanıslı. Usı máqsetke erisiw ushın kópshilik kitapxanalar jumısında jańa málimleme texnologiyaların qollanıw úlken áhmietke iye boladı. Ásirese, kitapxana processleri: málimlemelerdi toplaw, islew beriw, saqlaw, izlew hám paydalanıwshılarǵa jetkerip beriw processlerine zamanagóy telekommunikaciya kanalları járdeminde elektron texnologiyalardı qollanıw úlken nátiyjeler beriwi múmkin.
XX ásir aqırlarındaǵı málimleme revolyuciyası kitapxanalar jumısına da sezilerli tásir kórsetti. Bul tásir nátiyjesinde kitapxanalar barǵan sayın zamanagóy málimleme texnologiyaları menen támiyinlengen málimleme resursları oraylarına aylanıp barmaqta. Kitapxanalarda xızmet kórsetiw túrleri keńeydi: Internet tarmaǵınan paydalanıw, málimleme-analetik materiyallar toplap barıw, kitapxana kataloglarınıń elektron kórinisi hám tolıq tekstli hújjetlerge iye maǵlıwmatlar bazası usılarǵa kiredi. «Málimleme-kitapxana iskerligi haqqında» gı Nızamda málimleme-kitapxana jumislarınıń tiykarǵı wazıypaları tómendegishe belgilengen:
- paydalanıwshılardıń málimleme-kitapxana resurslardan paydalanıwın támiyinlew;
- paydalanıwshılardıń intellektual, ruwxiy, mádeniy hám tálim alıw talapaların qanaatlandırıw ushin shar-sharaitlar jaratıw;
- milliy mádeniyattı tiklewge hám jánede rawajlandırıwǵa kómeklesiw, Ózbekstan xalıqınıń tariyxiy, mánawiy hám mádeniy miyrasın saqlaw;
- málimleme–kommuniaciya texnologiyaları tiykarında málimleme-kitapxana resurslarınan óz-ara paydalanıwdı támiyinlew.
Jańadan shólkemlestirilgen málimleme-kitapxana orayları aldina tómendegishe wazıypalar qoyılǵan:

• 
  tálim mekemesiniń qaniygelesiwine muwapıq tiykarinan ilimiy-tálimge tiyisli mazmundagı málimleme-kitapxana fondın dúzedi hám onıń pútin saqlanıwın támiyinleydi;
  
• 
  elektron kitapxana hám elektron katalogdi payda etedi.
  
• 
  shaxstiń mánawiy kámil hám barkamal ósiwi ushin imkaniyatlar jaratqan jaǵdayda ózindegi hám ózinen uzaqdagı málimleme-kitapxana resurslardan paydalanıw tiykarında Ózbekstan xalqiniń tariyxiy, mánawiy hám mádeniy miyrasinan paydalanıwshilardı bahramand etedi;
  
• 
  málimleme-kitapxana resurslarınan óz ara paydalanıwdı támiyinleydi;
  

- basqa málimleme-kitapxana mekemeleri menen birgelikte islewdı ámelge asıradı;
- Jiynaq elektron katalogdı jaratıwda qatnasadı;
- mádeniy, tálim, málimleme dastúrleri hám proektlerdi hámde basqa dástúrler hám proektlerdi birgelikte ámelge asırıw ushın tálim, ilimiy mekemeler hám arxivler, jergilikli mámleket hákimiyatı organları, milliy mádeniyat orayları hám basqa shólkemler menen birgelikte rawajlandıradı.
Málimleme-resurs orayları nızam hújjetlerine muwapıq basqa wákilliklerdi ámelge asırıwı múmkin. Joqarida keltirilgen wazıypalardı orinlawda málimleme-kitapxana mekemelerin avtomatlastırıwǵa mólsherlengen dástúriy úskenelerdiń roli ayrıqsha bolıp esaplanadi.

2. Ózbekstannıń jáhan jámietshiliginiń teń huqıqlı aǵzasına aylanıwı mámleket puqaralarına málimlemedan hár tárepleme erkin paydalanıw imkaniyatların keńeytedi. Málimleme ásir dep atalǵan hám málimleme-kommunikaciya texnologiyaları tezlik penen rawajlanıp atırǵan búgingi kúnde mámleketimizde málimleme siyasatı mámleket mádeniy siyasatı sıpatında kózge taslanbaqta.Sonlıqtan xalıqtı málimleme-kitapxana resurslarınan paydalanıwdı támiyinlew, mámleketimizdiń dúnya málimleme aǵımı menen tolıq birge islesiwin jolǵa qoyıwdıń jańa tiykarların jaratıw, málimleme hám telekommunikaciya texnologiyaların keń túrde yengiziw respublika dárejesinde sheshile baslandı. Bul processke tek ilimiy-texnika málimleme institutları ǵana yemes, bálkim respublikanıń global málimleme sistemasınıń áhmietli bólegi bolıp yesaplanǵan kitapxanalar da tartıldı.

Málimleme-kommunikaciya texnologiyaları (málimleme-kommunikaciya texnologiyaları) jedel rawajlanıp atırǵan dáwirde mámleketimiz basshısı tárepinen málimleme-kommunikaciya texnologiyasın turmısımızdıń barlıq salalarına keńirek yengiziw hám olardan paydalanıw nátiyjeliligin joqarılıtıw boyınsha anıq hám máqsetli wazıypalar belgilengen.Usı tarawda málimleme-kitapxana mekemeleri jumısında da bir qatar unamlı nátiyjeler kórsetilmekte.
Ózbekstanda xalıqtıń, ásirese jaslardıń málimleme-kitapxana resurslarınan tolıq paydalanıwdı támiyinlew, mámleketimizdiń dúnya málimleme aǵımı menen tolıq birge islesiwin támiyinlew, málimleme hám telekommunikaciya texnologiyaların keń túrde yengiziw máqsetinde bir qatar nızam hám normatıv hújjetler qabıl etilgen.
«Málimlemelestiriw haqqında»ǵı,«Ózbekstan Respublikasınıń málimlemelestiriw konsepciyası» keyinirek milliy málimlemelestiriw sistemasın qáliplestiriw, málimlemedan paydalanıw boyınsha ósip baratırǵan talaplardı qanaatlandırıw máqsetinde «Elektron tijarat haqqında»ǵı , «Málimleme-kitapxana jumısı haqqında»ǵı nızamlar, «Kompyuterlestiriwdi jene de rawajlandırıw hám málimleme-kommunikaciya texnologiyaların engiziwdiń ilájları haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetınıń qararı kiredi.
Sonday-aq málimleme-kitapxana orayları (MKO) hám málimleme-resurs orayları (MRO)nda málimleme-kitapxana texnologiyaları (maǵlıwmatlar, elektron bazalar, Internet resursları) tiykarında xalıqqa málimleme xızmetin jaqsılaw wazıypaları júklendi.Málimleme-kitapxana orayları hám Málimleme-resurs orayları belgilengen tártipte «ZioNET» málimleme tarmaǵına basqıshpa-basqısh tutastırıw hám olardıń málimleme resurslarına kiriw texnologiyaların úyretiwden ibarat.Qarardan soń kitapxanalar zamanagóy aktiv isleytuǵın avtomatlastırılǵan málimleme oraylarına, elektron kitapxanalrǵa, málimleme hám hújjetlerdi elektron pochta, global telekommunikaciya hám Internet arqalı jetkerip beriwshi hám qabıl etiwshi oraylarǵa aylandırıldı.
Tákrarlaw ushın sorawlar:
1. Kitapxana-málimleme iskerligin normativ-huquqiy tártibge saliwdiń teoriyaliq tiykarlari nelerden ibarat?
2. Kitapxana-málimleme iskerliginiń xalıq aralıq ámeliyatqa muwapıqlıǵı aytıp beriń?
3.Mámleketimizde málimlemeden erkin paydalanıwda paydalanıwshılardıń konstitutciyalıq huquqları nelerden ibarat?