3. Y. Alimjonova a. Tо‘laganov

14
13

---

fanaiion mafas esa о‘ylangan, bir maksadga yо‘naltirilgan nafasdir.
Nutk jarayonida nafas olishni yо‘lga qо‘ynsh uchun maxsus mashklar 
о‘tkaziladi. U nutqdai ajralmagan \olda u bilan birga olib borpladi. U 
vaqtda nutk faqat tovush holida bо‘lmaslpgi kerak. Nafas olish mashqlari 
nutkiy fikrga yо‘naltirilgan xolda olib boriladi. Aktyor nafasining uch 
holati .mavjl d bо‘lib, ular kо‘krak. qorin, diafragma turlaridan iborat:
Kо‘krakka nafas olish yо‘lida nafas qisqa olinadi, nafas olganda 
diafragma sust ishtirok etadi, sikiklik bо‘ladi, nafas chikarganda kuch 
kо‘krakka va yelka mushaklariga tushadi. Nafas olganda yelkalar 
kо‘tariladi.
2
Qoringa nafas olishda yuqori va о‘rta kо‘krak qafasida harakat vujudga 
keladi. Nafas olganda diafragma pastga tushadi, nafas chikarganda u 
kо‘tariladi. Bu yо‘lning foydali tomomi nafas olish yengil va nafas 
chikarish tez bо‘yaadi. Nafas olishning bu ikki turi nutkni rivojlantirish 
uchun nokulaydir.
Diafragmatik usulda nafas olish, bu yeog‘lam kishilarda о‘z xolatini - 
gavdani tо‘gri tutishi bilan bog‘liq. Bu yо‘lda kо‘krak qafasi kengayadi va 
ovozni sozlashda qо‘l keladi. Nafas olishni tо‘gri yо‘lga qо‘yish uchun 
ichki nazoratni ishga solgan ma’qul. Fikrni ovoz chikar.masdan talaffuz 
kilinsa, ichki nazoratni ishga solish yuzaga keladi. Fikriy nutkdan nafas 
mashklarida, artikulyatsiyani tarbiyalashda hamda matn ustida ishlaganda 
foydalaniladi. О‘kiganda fisrni о‘zi artikulyatsnya til, lablar, tomrq 
a’zolarining harakatini ta’minlaydi.
Fikriy mashqlar bazqarganda, mushaklarni xarakatidai foydalanmaydi, 
mushaqlarga og‘irlik tushmaydi. Bu mashq nafas va ovozni saklab qoladi, 
ovozda notabiiylik bо‘lmaydi, ovoz hosil kiluvchi mushaklar 
taranglashmaydi.
Kuyidv fikriy, о‘qipshsh orqali ichki tomoq artiqulyaiiyasi uchun 
mashqlar beramY.
Shortlovchi undoshlarni k - g...g - k, t - n ni ochiq talaffuz kilinadi. 
Keyin fikriy unli a - e - o deb talaffuz qiLinadi.