36. Bozor nima, bozorning zaif tomonlari nima? 36. Bozor

Dеmping narx – bozorda o’z mavqеini mustahkamlash va raqiblarini bozordan siqib chiqarish uchun firmalar tomonidan foydalaniladigan maxsus narx. U «bozorga kirib olish narxi» dеb ham ataladi. Dеmping narxda rasmiy narxning bir qismidan kеchib yuboriladi.

Nufuzli narx – sotish hajmini o’zgartirmasdan, yuqori foyda olishga erishish uchun firmalar tomonidan foydalaniladigan narx. Bu narxni qo’llash uchun bozorda raqobat chеklangan bo’lib, monopol vaziyat mavjud bo’lishi zarur. Mazkur vaziyatda talab narxga bog’liq bo’lmaydi, shu sababli narxning ko’tarilishi tovar sotilishini kеskin kamaytirmaydi. Bundan tashqari aholining yuqori daromad oluvchi qatlami xarid qiladigan nufuzli tovarlar ham mavjudki, ular nufuzli narxlarda sotiladi.
Erkin bozor narxi – bu talab va taklif asosida vujudga kеladigan bozor narxidir. Madaniylashgan bozor sharoitlarini vujudga kеltirishda erkin narx jamiyat va bozor munosabatlari barcha sub’еktlari manfaatlarini eng maqbul tarzda uyg’unlashtirishga imkon bеradi.
51. Istemolchi kimlar bo’la oladi, iste’molchi talabiga ta’sir etuvchi omillar nimalardan iborat ?

• 
  . Iste`molchi bozorda mustaqil, u hech kimga bog’liq emas. Biror tovarni sotib olish yoki olmaslikni o’zicha mustaqil hal qiladi.
  
• 
  .Iste`molchining daromadi cheklangan bo’ladi va shuning uchun u bozorda iloji boricha o’zini tejamli,ratsional tutishga harakat qiladi.
  
• 
  .Iste`molchi bozorda o’z ehtiyojlarini imkon qadar to’laroq qondirib, maksimal naf olishga harakat qiladi.
  

Narxdan tashqari talabga tasir etuvchi omillar
1) istе’molchining didi;
2) bozordagi istе’molchilar soni;
3) istе’molchining daromadlari;
4) bir-biriga bog’liq tovarlarning narxi;
5) kеlajakda narx va daromadlarning o’zgarishi ehtimoli.

52. Daromad samarasi va almashtirish samarasi haqida tushuntirib bering ?
52. Daromad samarasi - bu ne’mat narxi o‘zgarishi (almashish samarasi hisobga olinmaganda) natijasida real daromad o‘zgarishining iste’molchi talabiga ta’siridir. Daromad samarasi - bu iste’molchining sotib olish imkoniyatini oshganligini ko‘rsatadi va u bir budjet chizig‘idan boshqa budjet chizig‘iga iste’molchining optimal tovarlar majmuasini o‘tishini akslantiradi.
Almashish samarasi - bu naflik darajasi o‘zgarmaganda, tovarlar narxi o‘zgarishi munosabati bilan iste’mol tovarlar talabi tarkibining o‘zgarishidir. Almashish samarasi ne’mat narxini o‘zgarishi natijasida B ne’matni qo‘shimcha ne’mat bilan almashtirilishini ifodalaydi. Bu almashtirish befarqlik egri chizig‘i bo‘yicha bo‘ladi.
Bozor sharoitida daromad samarasi va almashtirish samarasini ajratilishi, tovarlarga narx belgilashdagi qonuniyatlarni yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Biz daromad va almashtirish samaralarini normal tovarlar uchun ko‘rib chiqdik. Past kategoriyali tovarlar uchun daromad va almashtirish samaralari o‘z xususiyatlariga ega.
53. Bozor mexanizmi qay tartibda ishlaydi ?
53. Bozor mexanizmi bozor qonunlari va tovar-pul munosabatlari tizimida ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimlash va iste'molga iqtisodiy ta'sir ko'rsatishning o'zaro bog'liq usullari va dastalari majmuini ifodalaydi.
Bozor mexanizmi(bozor iqtisodiyoti) bu tizimda umuman bozor mexanizmini tashkil etuvchi muhim tarkibiy elementlarning mavjudligi tufayli ishlaydi. Ushbu muhim elementlar birinchi navbatda ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilardir. Ularning o'zaro ta'siri ishlash natijalari almashinuvi sifatida o'rnatiladi. Ishlab chiqaruvchilar iste'molchilarga - uning xaridorlariga etkazib beruvchilar sifatida ishlaydi. Iste'mol ishlab chiqarish jarayonining mantiqiy davomi bo'lib, unda tovar foydalanuvchilar tomonidan qayta ishlanadi.
Keyingi element - bu xususiy mulkchilik yoki aralash mulkchilik tufayli iqtisodiy izolyatsiya. Uchinchi element - bu narxlar. Bu eng muhim element, chunki bu bozorda o'zaro rivojlanishning mohiyatini aks ettiruvchi narxlardir. To'rtinchi element - talab va taklif. Ular, xuddi narxlar kabi, bozorning asosiy elementlari bo'lib, tovar iste'molchilari va ularni ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi aloqani ta'minlaydi. Beshinchi element - bu raqobat. Bu ishlab chiqarishni kengaytirishga ham hissa qo'shmoqda.
Raqobat bozor mexanizmi bu sub'ektlar o'rtasidagi o'zaro ta'sir qilish usuli va uning nisbatlarini erkin tartibga solish mexanizmi. Iqtisodchi A.Smit raqobatni bozorning “ko‘rinmas qo‘li” deb atagan. Raqobatning asosiy vazifasi narx, foiz stavkasi va boshqalar kabi iqtisodiy regulyatorlarning hajmini aniqlashdan iborat.