38-mavzu: Shaxs taraqqiyotini davrlarga bo‘lish

Insonlar orasida individual farklarni o‘rganishning evolyusion sohasi.

• Temperament shaxsning o‘zligini, ya’ni shaxs xulq atvorini umumiy formal- dinamik xarakteristikasini namoyon qiladi. Temperamentni o‘rganishdagi asosiy muammolar uning biologik asosini ochib berish hamda genetik tabiatga ega ekanligini o‘rganish bilan bog`liq. Boshqa muhim bo‘lmagan masalalari esa uni tadqiq etish hamda temperamentni hosil qiluvchi psixologik mezonlari yoki uning tipologik asosini tashkil etuvchi xususiyatlari bilan bog`liq.
• Temperamentning ayrim muhim masalalari: Shaxs individual tuzilishda uning o‘rnini aniqlash, harakter va umumiy qobiliyatlar rivojlanishida uning rolini ko‘rsatib berish hamda temperamentni professional faoliyatning muvafaqqiyatga eltuvchi omili sifatida o‘rganishdan iborat.
• Temperament so‘zi lotincha "temperamentum" so‘zidan olingan bo‘lib “o‘ziga xos a`zolarning o‘zaro bog`lanishi” degan ma`noni anglatadi. Ma`lumki Temperamentning biologik asoslariga doir masalalarga bag`ishlangan turli - tuman yondashuvlar mavjud. Gippokratning “Gumoral nazariyasi”, ernest Krechmer va Sheldon tomonidan o‘rganilgan shaxs somatik va temperament harakterestikasining aloqasi, XX asrning 20-yillarida I.P.Pavlov Nerv sistemasining tipologiyasi va hususiyatlarini o‘rganish sohasida ulkan burilish yasadi va u bu xususiyatlarni Gippokrat taklif etgan tipalogiya (sangvinik, xolerik, flegmatik, melanxolik) bilan solishtirdi.

Teplov va Nebilitsin maktabidagi keyingi tadqiqodlar shuni ko‘rsatdiki, temperamentning biologik asoslarini o‘rganishda boshqa prinsipial qarashlar muhim ahamiyat kasb etadi. Ularning fikricha, temperament tiplarini o‘rganish emas, balki Pavlov taklif qilganidek, nerv sistemasining o‘ziga xos – xususiyatini o‘rganish kerakligi ta’kidlanadi. V.S.Merlinning konsepsiyasi temperamentning

• Teplov va Nebilitsin maktabidagi keyingi tadqiqodlar shuni ko‘rsatdiki, temperamentning biologik asoslarini o‘rganishda boshqa prinsipial qarashlar muhim ahamiyat kasb etadi. Ularning fikricha, temperament tiplarini o‘rganish emas, balki Pavlov taklif qilganidek, nerv sistemasining o‘ziga xos – xususiyatini o‘rganish kerakligi ta’kidlanadi. V.S.Merlinning konsepsiyasi temperamentning
• psixologik nazariyalari deya ataladi.
• Temperament ajralmas {integral} individuallikning umumiy tizimidagi alohida bir bosqich hisoblandadi. Oxirgisi quyidagi darajalardan iborat: biokimyoviy, somatik, neyrodinamik, psixodinamik, shaxsning xususiyatlari darajasi, ijtimoiy o‘rinlar darajasi. Temperamentning strukturasida quydagilar ajratilib ko‘rsatiladi: ekstroversiya, psixik faoliyat, obyektiv holatga bog‘liqligi kabi psixodinamik bezovtalik, xavfli holat qutulishidan qochish reaksiyasi kabi:
• Reaktivlik rag‘batlantirishga javoban reaksiya tezligi
• Impulsilik u shunday tezlikki u yordamida emotsiylar ma’lum bir faoliyatni rag‘batlantiruvchi kuchga ega bo‘ladi.

E’tiboringiz uchun rahmat