3–Амалиёт. Табиий газ ва кўмир манбалари ёқилғилар хақида маълумот

Мамлакатларнинг номланиши
Ишончли газ захиралари, %
АҚШ	27,5
Лотин Америкаси ва Қариб денгизи	6.2
Канада	4.3
Россия ва Ғарбий Европа	14.4
Африка	15,1
Яқин ва Ўрта Шарқ	20.6
Узоқ Шарқ	2.3

Дунё бўйича газ қазиб олиш йилдан-йилга ошиб бормоқда. Ҳозирги кунда қазиб олинадиган газнинг ҳажми 4,0 трл.м³ га етиб қолди. Газ ишлаб чиқариш бўйича дунёдаги ўнликка Россия, АҚШ, Канада, Туркманистон, Голландия, Франция, Ўзбекистон, Индонезия, Жазоир, Саудия Арабистони мамлакатлари киради.

Газ ёқилғиси асосан Ғарбий Европа, Япония ва АҚШ мамлакатларига экспорт қилинади.

Кўмир энергияси захиралари
Муҳандис-энергетик ҳеч бўлмаганда дунё ёқилғи захиралари тўғрисида умумий тушунчаларга эга бўлиши керак. Турли хил ёқилғилар турлича энергия йиғувчанликка эга, қуйдаги жадвалда уларнинг кўрсаткичлари

Ёқилғи турлари	Шартли ёқилғи	Кўмир	Ёғоч (қуруқ)	Нефт	Газ (пропан)	Водород
Солиштирма энергия йиғувчанлиги 10^6 Ж/кг ккал/кг	29,3 7000	33,5 8000	10,5 2500	41,9 10000	46,1 10000	120,6 28800

Кўмир шахталарида кўмирни ер остидан қазиб олиш ва транспор-тировка қилувчи саноат электр моторларни қуввати 1-3 кВт дан 1250-8800 кВт оралиғида бўлади. Кўп ҳолатларда 380 В, 660 В билан алмаштирилади 250 кВт ва ундан юқори қувватли моторлар учун 6-10 кВ қўлланади. Ишлаш тартиби ПКР. Ишлаш шароити оғир. I-тоифага бош вентилятор, бош кўтарувчи, қозонхона, ёритиш, сув таъминоти ва бошқалар киради. Очиқ қазиб олинадиган каръерлар. Электр энергияни каръерлардаги асосий истеъмолчиларни экскаваторлардир. ЭШ-14/65 ни қуввати 3516 кВт ни, ЭШ-80/100 қуввати эса 70 мВт ни ташкил этади.

• 
  Электр энергия экскаваторларга эгилувчан 6-10 кВ кучланишли кабеллар орқали берилади, экскаваторларни иш тартиби кескин ўзгарувчандир. II-тоифага тегишлидир. Дунёда кўмирнинг геологик захиралари, шартли ёқилғида, 12000 млрд. тонна деб баҳоланмоқда, Улардан 6000 млрд. тоннаси ишончли захираларга тегишли.
  

15-расмда дунё кўмир захиралари ва улардан фойдаланиш истиқболлари тўғрисида маълумот берилган

15-расм. Дунё кўмир захира Тошкўмирнинг тахминий таркиби
ларининг қийматлар: а) турли хил
қитъаларда; б) фойдаланиш
истиқболлари