4 – Ma’ruza : Texnologik jarayon va boshqaruvchi kompyuter o’rtasidagi interfeysning komponentlari

Potensiometrli siljish datchigi
Potensiometrli datchik eng oddiy siljitish datchiki hisoblanadi. Datchik
xarakatlanuvchi kontaktli reostat – о‘zgaruvchan rezistordir. Agar rezistorga manba kuchlanishi U0, berilsa xarakatlanuvchi kontakt (“chо‘tka”) siljiganda chо‘tka bilan manba qutblaridan biri orasidagi potensiallar farqi chо‘tka holatiga bogliq bо‘ladi. Rasm. 2.2.1 . da potenstometrli datchik ulanish sxemasi rasm.. 2.2.1 b...da esa ekvivalent hisoblash sxemasi keltirilgan. CHо‘tkani potensiometrga ulanish nuqtasi (nuqta S) rezistor qarshiligi R0 ni ikki qismga – nuqta A dan S nuqtaga-cha va S nuqtadan V nuqtagacha bо‘ladi. Chо‘tka xolati A nuqtadan S nuqtaga-cha masofa X bilan aniqlanadi. Potensiometrning A nuqtadan V nuqtagacha tо‘liq ishchi uzunligi L ga teng. Qulaylik uchun chо‘tkaning nisbiy siljishini x = X/ L. ifodalaymiz. Agar potensiometr qarshiligi R0 uni uzunligi bо‘yicha teng taqsimlangan bо‘lsa, potensiometr ayrim qismlaridagi qarshilik R R x AC * 0 = , *(1 ) 0 R R x CB = - tashkil qiladi. Dastlab datchikni salt yurishdagi yuklama rezistorini ulamagandagi ishini kо‘ramiz. Bunday xolatda yuklamadagi tok tarmoqlanmaydi va chiqishga AS qismdagi kuchlanish tushuvi keladi.

1-rasm. (a) potensiometrli datchik ulanish sxemasi va (b) ekvivalent xisoblash sxemasi.


Tenzometrik datchiklar

Tenzometrik datchiklar mashinalar va mexanizmlar detallaridagi mexanik kuchlanishlar deformatsiyalarni о‘lchashga mо‘ljallangan. Ular deformatsiyaga о‘zgartirilganboshqa mexanik kattaliklar (bosim, tebranish, tezlanish v.b) о‘lchash uchun qо‘llaniladi. Tenzometrik datchiklar ish prinsipi material mexani k deformatsiyalanganda aktiv qarshiligi о‘zgarishiga asoslangan. Tenzodatchik materiallari sifatida о‘tkazgichlar va yarim о‘tkazgichlar qо‘llaniladi.

Tenzometrik (simli) datchiklar -mexanik zo‘riqishlar o‘tkazgich va yarim
o‘tkazgichlar qarshiliklarini o‘zgarishiga olib keladi. Tenzodatchik zigzaksimon
ko‘rinishdagi ingichka konstantin simdan (diametri 0,01 -0,05mm) iborat bo‘lib, ikkala tomonidan yupqa qag‘oz yopishtiriladi (2.3.1 rasm). U detalga yelim bilan mustahkam qilib yopishtiriladi va detal bilan birgalikda siqiladi yoki cho‘ziladi. Tenzodatchik simlarini uchlari folgalar orqali o‘lchov sxemalariga ulanadi.