4- ma’ruza metall qizdirish elementlarini tanlash tartibi Reja

 
O‘zgaruvchan tok elektr yoyi o‘zgarmas tok elektr yoyidan farqli o‘laroq 
vaqt davomida o‘zgaruvchi kuchlanish va tokka ega. Bunda yoy razryadining tok 
va kuchlanishi bir davr mobaynida ikki marta nol qiymatdan o‘tib, yo‘nalishini 

---

o‘zgartiradi va elektrodlardagi qutblar o‘zgaradi. Bunday o‘zgarish jarayonining 
har birida yoyning o‘chishi va qayta yonishi kuzatiladi. YOyning o‘chishi esa 
elektrodlar orasidagi muhitda ikki jarayonning hosil bo‘lishiga olib keladi, ya’ni 
elektrodlar orasidagi muhit deionizatsiyasi (yoki muhitning dielektrik bikirligi 
ortadi) va elektrodlardagi potensialning ortishiga olib keladi. 4.3 - rasm.
4.3-rasm 
4.3.a - rasmda zanjiriga faqat aktiv qarshilik ulangan elektr yoyining toki va 
kuchlanishining ossilogrammasi keltirilgan. Bunda yoy toki i
g
va manba 
kuchlanishi U
c
bir xil fazada o‘zgaradi. Rasmda ko‘rsatilganiday yoy
kuchlanishning U
1
qiymatida hosil bo‘ladi va kuchlanishning U
2
qiymatida 
o‘chadi. 
Elektrodlar qutbi o‘zgargandan so‘ng U
1
kuchlanish agar qoldiq plazmaning 
dielektrik bikirligidan katta bo‘lsa yoy qayta yonadi va ushbu jarayon keyingi 
davrlarda ham shunday qaytariladi. 
YOyni qayta yondirish va uning barqaror yonishini ta’minlash uchun yoy 
zanjiriga, unga ketma-ket qilib induktivlik ulash tavsiya qilinadi. YOy toki va 
manba 
kuchlanishining 
yoy 
zanjiriga 
induktivlik 
ulangan 
xolatidagi 
ossilogrammalari 4.3.b - rasmda keltirilgan. Ushbu rasmdagi grafiklarning ta’lili 
shuni ko‘rsatadiki, manba kuchlanishi yoydagi kuchlanish U
d
dan kamaygandan 
so‘ng yoyning o‘chmay yonishini induktivlikda to‘plangan elektromagnit energiya 
qo‘llab quvvatlaydi. Bu esa quyidagi shart bajarilsa amalga oshadi : 
U
d
=U
m

Sin

yoki 

=arcsin U
d
/U
m 
(4.2) 
bu erda U
m
- manba kuchlanishining amplituda qiymati. 
Quyidagini inobatga olsak: 
Sin 

=
1
2

cos

, lekin 
Cos 

=

/2U
d
/U
m
unda 
2
ä
)
/
2
/
(
1
m
U
U
Sin




(4.3) 

---

(4.2) dagi qiymatni (4.3) ga qo‘ysak, 
U
d
/U
m

0,54 va
Cos 

=(

/2)(U
d
/U
m
)

( 

/2)

0,54=0,85 (4.4.) 
Shunday qilib, agar U
d
/U
m
nisbat 0,54 ga teng yoki unda kichik bo‘lsa va 
sos

0.85 ga teng yoki kichik bo‘lsa, yoyning barqaror yonishi ta’minlanadi. 
Nazorat savollar 
1. Metall qizdirish elementlari 
2. Haroratni o’lchash va rostlash qoidalari