4 – Ma’ruza: Molekulyar biofizika

B) Gemoglobin strukturasida sodir bo’ladigan konformasion o’zgarishlar.
Gemoglobin tarkibidagi subbirliklar ₁ ₂, ₃ va ₄ uchlamchi strukturaga ega bo’lib, -subbirliklar har biri 141, -subbirliklar esa har biri 146 aminokislota qoldig`i ularidan tashkil topgan polipeptid zanjirlaridan iborat. Ular, o’zaro tuz ko’priklari (ion bog’lari) vositasida bog’lanib (ular oltita), tetramerni shakllantiradi. Subbirliklarning har birida bittadan gem guruhi bo’lib, u to’rtta pirol halqadan iborat tekis strukturaga ega. Gem markazida, pirol halqalar azot atomlari bilan to’rt tomondan koordinasion bog’langan, ikki valentni temir ioni joylashgan. Temir ionining 5-koordinasion bog’i, gem halqaga tik yo’nalgan aminokislo­ta (-subbirlikda gistidin qoldig’i) orqali polipeptid zanjiriga (globinga) ulanadi. Dezoksigemoglobinda 6- koordinasion bog’ bo’sh bo’lib, kislorod mavjud sharoitda bu bog’, bir molekula 0₂ birikti­rish orqali band etiladi va oksigemoglobin (Hb0₂) hosil bo’ladi. Shu munosabat bilan Fe²⁺ion radiusi kamayib, gem tekisligiga tusha­di. O’z navbatida bunday siljish temir ioniga bog’langan gistidin qoldig’i orqali butun zanjirning siljishiga, demak, uchlamchi struk­turaning o’zgarishiga sabab bo’ladi. Buning natijasida subbirlikning boshqa subbirlik, Masalan, ₁ bilan ₂ o’rtasidagi tuz ko’prikning uzilib, ₂ ning kislorod biriktirishi osonlashadi. ₂ning 0₂ biri­kishi esa ₂ bilan ₁ o’rtasidagi tuz ko’prikgini uzib, uning 0₂ birikishini osonlashtiradi va h.k.
Shunday qilib, gemoglobinning oksigenasiyalanishi munosabati bilan subbirliklararo Ta’sirlashishlarning o’zgarishi, gemoglobinning 0₂ biriktirishi paytidagi kooperativlik xossasiga asos bo’ladi. Mazkur hodisa, M.V.Vonkenshteyn tomonidan ilgari suringan, elektrol ­konformasion Ta’sirlashishlar (makromolekulada yuz bergan elektrol jarayonlar uning konformasion qayta qurilishlarga olib keladi, deb ta’kidnovchi) konsepsiyaning dalili bo’lib xizmat qiladi.


Sinov savollari.

1. 
   Biomakromolekulalar tuzilishi konformasion asoslari, tarkibi­ning o’ziga xosnigi.
   
2. 
   Makromolekulaning shakllanishida ishtirok etuvchi bog’lar, ta’sirlashuvchi kuchlar, ularning tafsifi.
   
3. 
   Makromolekulaning ligandni kompleksi, assimnyasiya konstantasi.