4. Қайтган тўлқинлар годографи бўйича эффектив тезликни аниқлаш. Қайтарувчи чегарани қуриш

t_o усули.
t_o усулида t₀=2H/v₁ га тенг бўлиб, бунда t_о – қўзғатиш нуқтасида қайд қилинувчи тўлқин келиш вақти годограф бўйича аниқланади (х = 0 даги вақтга тенг). Тушган тўлқинларни қайтарувчи чегаралар ётиш чуқурлиги га тенг бўлади. Бир нечта қўзғатиш нуқтасига (бир қанча годографлар учун) Н радиуслар билан х = 0 бўлган нуқталардан айланалар белгиланади ва уларга умумий уринма ўтказилади (а-расм). Ўтказилган умумий уринма изланаётган қайтарувчи чегара деб олинади.
Белгилар усули.
Кузатилган годографнинг 3-4 нуқталаридаги вақтлари олиниб, улардан радиусли айланалар белгиланади. Белгилар бир нуқтада кесишиб, мавҳум қўзғатиш нуқтаси О* жойлашишини белгилайди, қайтарувчи чегара эса, ОО* га перпендикуляр ҳолда ўртада жойлашади (б- расм).
Эллипслар усули.
Тўғри чегарага эга бўлмаган кесимда акс эттирилувчи чегара эллипслар йўли ёрдамида тузилади. Маълумки, эллипс деб иҳтиёрий нуқтасидан фокуслари деб аталувчи берилган икки F₁ ва F₂ нуқтагача бўлган масофалар йиғиндиси ўзгармас миқдор 2а га тенг бўлган текисликдаги барча нуқталар тўпламига айтилади. Эллипснинг фокуслари учун О ва х₁ ни қабул қилиб, S_i=V_it_i (S_i – бу манбадан қайтариш нуқтагача ва қайтариш нуқтадан кузатиш пикетигача тўлқинни умумий ўтган йўли). Доимий масофада, акс эттирувчи майдон эллипс шаклида эканлигини кўриш мумкин (в-расм). Бу эллипсни тузиш қуйидагича амалга оширилади. S_i узунликка эга бўлган ип олинади (S₁ узунлиги, кесма тузилаётган масштаб билан бир хил бўлиши шарт). Ипнинг учлари О ва х_i нуқталарга маҳкамланади. Ипни қалам билан таранг тортиб эгри чизиқ чизилган ҳолда эллипсга эга бўламиз. Шунга ўхшаш эллипсларни чизиб ва уларга ўтказилган умумий уринма акс эттирувчи чегара чиқарилади.
`
Қайтарувчи чегарани а - t_o; б – белгилар; в – эллипс усуллари билан тузиш.