4-amaliy mashg’ulot. Fazoviy va strukturaviy omillarning konformatsiyalar barqarorligiga ta’sirini tushuntirish

Ikkita o’rinbosarli tsiklogeksan

O’rinbosarlar (bir xil bo’lganda) ular bitta uglerod atomlarida, ikkita qo’shni (1,2) yoki 1,3 va 1,4 uglerod atomlarida joylashgan bo’lishi mumkin:

Bu qatorda 1,2; 1,3 va 1,4 dialmashgan tsiklogeksan hosilalari tsis- va trans- izomerlar shaklida mavjud bo’lib bulardan 1,2 va 1,3 dialmashganlari optik izomerlarga ega. Har bir geometrik izomer ikkita konformer shaklda muvozanatda bo’ladi. Bunday konformerlar tarkibida hajmi katta bo’lgan o’rinbosar ekvatorial holatni egallagan konformerning ulushi ko’proq bo’ladi. Masalan uchlamchi butil guruh tutgan tsiklogeksan bu guruh har doim ekvatorial holani egallaydi, demak muvazanat shu tomonga siljigan bo’ladi:

O’rtacha va makrohalqali birikmalar

O’rtacha makrohalqali birkmalar S₈-S₁₁ uglerod atomlaridan tashkil topgan bo’lib o’ziga xos tuzilishga ega. Ular integranular (halqaga kiruvchi) va ekstranulyar (halqadan chiquvchi) o’rinbosarlarga ega bo’lishi mumkin:

Molekulalar juda qo’zg’aluvchan bo’lib, ularda tsis-, trans-izomeriya kuzatilmaydi. Makrotsiklik birikmalarda 12 va undan ortiq uglerod atomiga ega molekulalar mutlaq kuchlanishga ega emas, bularda ham tsis-, trans- izomeriya mavjud emas.