4 Biologiyani oqitiw metodikasinin` rawajlaniw tariyxi. Jobasi

Ta`biyattaniwdi mekteplerde oqitiw ha`m onin` metodikasi.
XIX-a`sirdin` ekinshi yarimina kelip, Ch.Darvinnin` organik du`n`ya evolyutsiyasi tuwrisinda ta`liymat dag`aza qiling`annan keyin alimlardan A.N.Beketov, K.A.Timuryazov mektep ta`biyattaniw oqiw pa`ni da`slepki waziypa oqiwshilardin` oylaw qa`biletin rawajlandiriw ha`m ta`rbiyalawdan ibarat ekenligi payda etildi.
A.N.Beketov oqiwshilardin` g`a`rezsiz ra`wishte oylaw qa`bileti rawajlaniwda ta`biyattaniw kerek a`hmiyetke iye ekenligi tu`sinik qiladi. Ol ta`biyattaniwdi oqitiwda ko`rgizbe qurallardan ken` paydalaniw, ta`diriybeler alip bariw sebepligi kerek ekenligi tastiyiqlandi. A.N.Beketov ta`biyattaniw pedagogi Avgust Lyuben (1804-1873) ko`z-qraslarin esletedi. Ta`biyattaniwg`a bag`ishlang`an onin` sabaqlig`inda bul pa`nnin` tayarliq a`hmiyeti oqiwshilar alip barg`an o`z betinshe jumislardi ekskursiyada olardi ilimiy juislar o`tkiziw ko`nlikpelerdi o`nim etiw kerekligin tastiyiqlaydi. A.Lyuben metodi boyinsha oqiwshilar da`slep organik du`n`yanin` o`zaldina wa`killer menen orayliq ob`ektleri misalinda tanisiwlari kerek. Bunda ila`ji barinsha ta`biyiy o`simlikler, haywanlar menen basqa jag`daylarda da olardin` jaqs islengen su`wretler menen basqa oqiwshilar oqitiwshi mira`t etken reje tiykarinda g`a`rezsiz oqiw materiallarin u`yreniw, bunda a`piwayidan quramalig`a, ma`lim-na`ma`lim, taman bag`it yag`niy induktiv metod tiykarg`i orindi iyelew kerek. Biraq mekteplerde ko`rgizbeli qurallardin` kemligi A.Lyu`ennin` ilgeri metodi ko`rsetpelerdi joriy tosqinliq qildi.
Bunnan tisqari A.Lyuben sabaqlig`inda diqqat itibar tek o`simlikler morfologiyasi ha`m sistematikag`a qaratilg`anlig`i ta`biyiy pedagogik ja`miyetshilik qanaatlandirmas edi. Bul bolsa, na`wbette ta`biyattaniwdin` mazmunina say bolg`an pedagogik problemalardi sheshiw za`ru`rligi ko`rsetildi. Ta`biyattaniw pedagogik A.Ya.Gerdtin` (1841-1888) xizmeti a`ne sol mazmunin zaman talaplarina say emesligidir. A.Ya.Gerd XIX-a`sirdin` ta`biyattaniwdin` u`lken metodist sanaladi. Onin` qayd etiwge mektep ta`biyattaniwdin` tiykarg`i maqseti oqiwshilarg`a rawajlaniwshi bilim beriwden ha`mde bilim aliwdag`i olardin` g`a`rezsizligin rawajlandiriwdan ibarat. A.Ya.Gerd faliyatina sabaqliqlar ta`jiriybelerdi ko`rsetiw ekskursiyalar o`tkiziw, a`meliy shinig`iwlar alip bariw za`ru`r orin tutadi. Alimlardin` qayd etiwge ta`biyattaniwdi oqitiwdan gu`zelgen waziypa organizmlerdin` ha`r tu`rliligi menen tanistiriw, olardin` jasawi jaqtiliq, issiliq, ig`alliq, hawa topiraqqa ha`m basqa organizmlerge bag`liqlig`i tu`sindiriw, ta`biyattag`i sebep penen aqibetinin` o`z-ara baylanislig`inan payda etiwden ibirat boliwi kerek.
A.Ya.Gerd Da`wirin ta`repinen du`zilgen evolyutsion nazariya ta`sirinde bolg`an ha`m o`z sabaqliqlarina evolyutsion printsiplik payda etken.