4-laboratoriya ishi mavzu: Avtomatlashtirishning funksional chizmalarini gost 21-208-2013 bo‘yicha AutoCad dasturi yordamida tayyorlashni o‘rganish Ishning maqsadi

GOST 2.784-70 bo‘yicha suyuqlik va gazlar uchun quvur o‘tkazgichlarni shartli raqamli belgilanishi (jadval 1.)

Quvur o‘tkazgichdan o‘tayotgan muxit nomi	Belgilanishi
Suv	-1-1-
Bug‘	-2-2-
Xavo	-3-3-
Azot	-4-4-
Kislorod	-5-5-
Inert gazlar:
argon	-6-6-
neon	-7-7-
geliy	-8-8-
kripton	-9-9-
ksenon	-10-10-
Ammiak	-11-11-
Kislota	-12-12-
Ishqor	-13-13-
Yog‘	-14-14-
Suyuq yoqilg‘i	-15-15-
Yonuvchi va portlovchi gazlar:
vodorod	-16-16-
asetilen	-17-17-
freon	-18-18-
metan	-19-19-
etan	-20-20-
etilen	-21-21-
propan	-22-22-
propilen	-23-23-
butan	-24-24-
butilen	-25-25-
Yong‘indan qarshi quvuro‘tkazgich	-26-26-
Vakuum	-27-27-

1-jadvalda hisobga olinmagan suyuqlik va gazlarni shartli belgilanishi uchun boshqa raqamlar ishlatilishi mumkin. Bu yangi belgilanishlarga albatta kerakligicha tushuntirish berilishi kerak.

GOST 21.208 – 2013 bo‘yicha o‘lchov asboblari va avtomatlashtirish vositalarining grafikli shartli belgilari haqida
GOST 21.208-2013 bo‘yicha grafikli shartli belgilanishlarning o‘lchamlari quyidagi jadvallarda keltirilgan.
Grafikli shartli belgilanishlar chizmalarda 0,5 — 0,6 millimetrli chiziqlar bilan bajariladi.
Belgilanish ichidagi gorizontal bo‘lish chizig‘i va ulanish chiziqlari 0,2 — 0,3 mm qalinlikdagi chiziqlar bilan chiziladi.
Ba’zi asoslangan xolatlarda o‘lchov asboblari va birlamchi o‘zgartirgichlar aylana o‘rniga elips ko‘rinishidagi belgilanishlardan foydalaniladi.

Birlamchi signal o‘zgartirgich (datchik), o‘lchov asbobi (nazorat qiluvchi, rostlovchi): -asosiy belgilanishi; –mumkin bo‘lgan qo‘shimcha belgilanishi; -signalni olish qurilmasi; Ijrochi qurilma; Rostlash organi.

Nomi	Belgilanishi
Birlamchi o‘lchovchi signal o‘zgartirgich (datchik), joyida o‘rnatiluvchi o‘lchov asbobi
Shchitda o‘rnatilgan o‘lchov asbobi
Muntazam ulanmagan o‘lchov asbobi uchun ulanish qurilmasi (sozlash, obyekt xarakteristikasini olish va boshqa xolatlarda o‘lchov asboblarini epizodik ulanishlari uchun)
Ijrochi qurilma. Umumiy belgilanishi. (Boshqarish signali yoki berilayotgan energiyaning to‘xtashi bilan rostlash organi xolati reglamentlanmagan)
Boshqarish signali yoki berilayotgan energiyaning to‘xtashi bilan rostlash organini ochuvchi ijrochi qurilma.
Boshqarish signali yoki berilayotgan energiyaning to‘xtashi bilan rostlash organini yopuvchi ijrochi qurilma.
Boshqarish signali yoki berilayotgan energiyaning to‘xtashi bilan rostlash organini shu xolatda o‘zgarmas olib qoluvchi ijrochi qurilma.
Qo‘shimcha qo‘l yuritmali ijrochi qurilma (Boshqarish signali yoki berilayotgan energiyaning uzilishida rostlash organi xolatini ifodalovchi duch kelgan qo‘shimcha belgilanish qo‘llanishi mumkin)
Rostlash organi
Bog‘lanish chizig‘i
Bir-biri bilan ulanmagan kesishuvchi bog‘lanish chizig‘i
Bir-biri bilan ulangan kesishuvchi bog‘lanish chizig‘i

O’lchov asbobini shartli belgilanishlarini ko‘rsatishda, o‘lchov asbobining hamma funksional belgilarini ko‘rsatilishi shart emas. Shartli belgilarning faqat ushbu chizmada ishlatilayotganlarinigina ko‘rsatish kifoyadir. Masalan, ko‘rsatuvchi va yozib boruvchi o‘lchov asbobida ko‘rsatish funksiyasi ishlatilmayotgan bo‘lsa, unda TIR o‘rniga TR ko‘rsatilishi, RIR o‘rniga RR ko‘rsatilishi kerak.

2.1-rasm. GOST 21.208-2013 bo‘yicha o‘lchov asboblarining shartli belgilanishini

ifodalash prinsipi

Avtomatlashtirish vositalari va o‘lchov asboblarining GOST 21. 208-2013 bo‘yicha asosiy shartli belgilanishi.

TE	Birlamchi o‘zgartirgich (sezgir element), joyida temperaturani o‘lchash uchun o‘rnatilgan. Masalan, qarshilik termometri, termopara, monometrik termometr termobaloni va xokazo.
TG	Temperaturani o‘rnatilgan joyida o‘lchab, ko‘rsatib turuvchi asbob. Masalan: kengayish, termometrlari, manometrik termometrlar.
	Shchitga o‘rnatilgan temperaturani o‘lchab ko‘rsatib turuvchi asbob. Masalan: millivoltmetr, logometr, potonsiometr, muvozanat ko‘prigi.
TT	O’rnatilgan joyida temperaturani o‘lchab, unifikasiyalangan chiqish signalga aylantirib beradigan asbob. Masalan: shkalasiz pnevmatik yoki elektrik chiqish signaliga ega bo‘lgan manometrik termometr.
	Shchitga o‘rnatilagn temperaturani o‘lchab yozib boradigan asbob. (o‘ziyozar millivoltmetr, logometr, potensiometr va bosh.).
	Shchitga o‘rnatilagn avtomatik ravishda temperatura qiymatini ko‘rsatib, yozib, rostlab boruvchi asbob. Masalan: yozib boruvchi termorostlagich (manometrik termometr, millivoltmetr, muvozanat ko‘prigi).
	Shchitga o‘rnatilagn avtomatik ravishda temperatura qiymatini ko‘rsatib, yozib, rostlab boruvchi asbob. Masalan: yozib boruvchi termorostlagich (manometrik termometr, millivoltmetr, muvozanat ko‘prigi).
TC	O’rnatilgan joyda temperaturani rostlovchi shkalasiz asbob. Masalan: delatometrik termorostlagich.
	Shchitga o‘rnatilgan ikkilamchi ko‘rsatib, yozib, hamda boshqarish stansiyasiga ega asbob. Masalan : «Start» sistemasidagi PV 10. 2E ikkilamchi asbobi.
	O’rnatilgan joyda temperaturani o‘lchovchi shkalasiz, kontakt moslamali asbob. Masalan: temperatura relesi.
	Shchitga o‘rnatilgan, masofadan turib boshqariladigan baypas paneli.
	Shchitga o‘rnatilgan, elektr zanjirlarini va xavo yo‘llarini ulovchi va uzuvchi asbob. (pereklyuchatel).
PG	O’rnatilgan joyda bosimni o‘lchovchi asbob. Masalan: ko‘rsatuvchi manometr, differensial manometr, vakuumetr va hokazolar.
PDG	O’rnatilgan joyda bosimni o‘lchovchi asbob. Masalan: ko‘rsatuvchi manometr, differensial manometr, vakuumetr va hokazolar.
PT	O’rnatilgan joyida bosimni o‘lchab, unifitsirlangan chiqish signaliga aylantirib beradigan asbob. Masalan: shkalasiz elektrik yoki pnevmatik unifitsirlangan signalga ega bo‘lgan manometr yoki difmanometr.
	Shchitga o‘rnatilgan bosimni o‘lchab, yozib boruvchi asbob. Masalan: yozib boruvchi manometr yoki bosimni qiymatini yozib boruvchi ikkilamchi asbobdir.
	O’rnatilgan joyda bosimni o‘lchovchi, kontakt moslamali shkalasiz asbob. Masalan: bosim relesi.
PIS PS	Joyida o‘rnatilgan bosimni o‘lchab ko‘rsatuvchi kontakt qurilmali asbob (elektrokontaktli manometer va bosh.)
PC	To‘g‘ri ta’sirli bosim rostlagichi.
FE	Sarfni o‘lchashga mo‘ljallangan birlamchi o‘zgartirgich (sezgir element). Masalan: toraytirish qurilmasi, Venturi soplosi, induksion sarf o‘lchagich, rotametr va hokazolar.
	FT O’rnatilgan joyda sarfni o‘lchab, unifitsirlangan chiqish signaliga aylantirib beradigan asbob. Masalan: elektrik yoki pnevmatik shkalasiz difmanometrlar (rotametrlar).
	Pribor dlya izmereniya sootnosheniya rasxodov registriruyushiy, ustanovlenniy na shite (lyuboy vtorichniy pribor dlya registrasii sootnosheniya rasxodov).
FG	O’rnatilgan joyda sarfni o‘lchovchi asbob. Masalan: shkalali rotametr, (difmanometr, schetchik)
FQI	Joyida o‘rnatilgan ko‘rsatuvchi integrallaydigan sarfni o‘lchovchi asbob (integratorli schotchik-sarf o‘lchagich).
	Shitda o‘rnatilgan ko‘rsatuvchi integrallaydigan sarfni o‘lchovchi asbob (integratorli ko‘rsatuvchi difmanometr).
FQIS	Integrallaydigan sarfni o‘lchovchi, kontakt qurilmali asbob (schetchik-dozator).
LE	Birlamchi o‘zgartirgich (sezgir element) joyda satxni o‘lchash uchun o‘rnatilgan. Masalan: qalqovichli, sig‘imli va elektrik satx o‘lchagichlar. .
LG	O’rnatilgan joyida satxni o‘lchab, ko‘rsatib turuvchi asbob. Masalan: satxni o‘lchashga mo‘ljallangan difmanometr.
LS	Pribor dlya izmereniya urovnya s kontaktnim ustroystvom, ustanovlenniy po mestu (rele urovnya).
LT	O’rnatilgan joyda satxni o‘lchab, unifikasiyalangan pnevmo yoki elektr signalga aylantirib beruvchi asbob. Masalan: qalqovichli, cho‘kib turuvchi sezgir elementli satx o‘lchagichlar.
	O’rnatilgan joyda satxni rostlovchi kontakt qurilmali asbob. Masalan: elektrik satx rostlagich. Bu misol yuqori satxni blokirovkasi borligini bildiradi.
	Shitda o‘rnatilgan sathni o‘lchab, ko‘rsatuvchi kontakt qurilmali asbob (yuqori va pastki sathlarni signallaydigan ikkilamchi asbob).
	O’rnatilgan joyda zichlikni o‘lchab, unifikasiyalangan pnevmatik yoki elektr signalga aylantirib beruvchi asbob. Masalan: qalqovichli zichlik o‘lchagich.
ZG	O’lcham kattaliklarini o‘lchab ko‘rsatuvchi asbob. Masalan: lenta qalinligini o‘lchovchi asbob.
EG	Joyida o‘rnatilgan istalgan elektr kattalikni o‘lchash uchun mo‘ljallangan asbob
	Voltmetr.
	Ampermetr.
	Vattmetr
	Jarayonlarni ma’lum vaqt programmasi bo‘yicha boshqaruvchi shchitga o‘rnatilgan asbob. Masalan: ko‘p zanjirli vaqt relesi, KEP-12.
	Shitda o‘rnatilgan namlikni o‘lchab registrasiya qiladigan asbob (namlikni o‘lchovchi ikkilamchi asbob va bosh.).
	Joyida o‘rnatilgan mahsulot sifatini o‘lchaydigan birlamchi signal o‘zgartirgich (datchik rN-metra va bosh.)
	Joyida o‘rnatilgan mahsulot sifatini o‘lchab ko‘rsatuvchi asbob (kislorod gazoanalizatori va bosh.)
	Pribor dlya izmereniya kachestva produkta registriruyushiy reguliruyushiy, ustanovlenniy na shite (vtorichniy samopishushiy pribor regulyatora konsentrasii sernoy kisloti v rastvore i t.d.).
	Joyida o‘rnatilgan radioaktivlikni o‘lchab ko‘rsatuvhci kontakt qurilmali asbob (pribor dlya pokazaniy i signalizasii predelno dopustimix znacheniy  i -izlucheniy).
	Shitda o‘rnatilgan yuritma aylanish chastotasini o‘lchab registrasiya qiladigan asbob (ikkilamchi asbob taxogenerator).
	Jaoyida o‘rnatilgan bir necha kattalikni o‘lchab registrasiyalaydigan asbob (samopishushiy difmanometr-rasxodomer s dopolnitelnoy zapisyu davleniya i temperaturi).
qovushqoqlik AG	Joyida qovushqoqlikni o‘lchab, ko‘rsatib turuvchi asbob. Masalan: ko‘rsatib turuvchi viskozimetr.
WGA	Pribor dlya izmereniya massi produkta pokazivayushiy s kontaktnim ustroystvom, ustanovlenniy po mestu (ustroystvo elektronno-tenzometricheskoye signaliziruyusheye i t.d.).
	Pribor dlya kontrolya pogasaniya fakela pechi besshkalniy s kontaktnim ustroystvom, ustanovlenniy na shite (vtorichniy pribor zapalno-zashitnogo ustroystva; primeneniye rezervnoy bukvi V doljno bit ogovoreno na pole sxemi).
	Shitda o‘rnatilgan signal o‘zgartirgich (kirish va chiqish signallari elektrik; normallashtiradigan signal o‘zgartirgich va boshqalar.).
	Joyida o‘rnatilgan signal o‘zgartirgich (kirish signali pnevmatik chiqish signali elektrik elektropnevmosignal o‘zgartirgich EPP-63 va bosh.)
NS	Elektr yuritgichni ishga tushiruvchi qurilma (ulash, uzish). Masalan: magnitli yurituvchilar, kontaktorlar
	Shchitga o‘rnatilgan, qo‘l bilan masofadan turib boshqarish uchun mo‘ljallangan signal beruvchi qurilma. Masalan: boshqarish tugmasi va hokazo.
	Shchitga o‘rnatilgan, qo‘l bilan masofadan turib boshqarish uchun mo‘ljallangan signal beruvchi qurilma. Masalan: boshqarish tugmasi va hokazo
	Shchitga o‘rnatilgan boshqarish kaliti, boshqarishni tanlash uchun mo‘ljallangan.