4 Laboratoriya mashg‘uloti. Radiochastotalarning tasniflanishi o‘rganish Ishdan maqsad: Radio to‘lqinlarni diapazonlarga ajiralishini o‘rganish. Nazariy qism

 
Xisobot ma’zmuni
Talaba xar xil adabiyot manbalaridan turli mobil aloqa tizimlari antenna 
– fider traktlari tavsifi xaqida xisobot tayyorlaydi.
Antenna (
lotincha
: antenna – hashorat moʻylovi) – 
elektromagnit toʻlqinlarini fazoga tarqatuvchi (uzatuvchi antenna) 
yoki qabul qiluvchi (qabul qiluvchi antenna) qurilma. Har qanday 
uzatuvchi antennani qabul qiluvchi antenna oʻrnida yoki, 

---

aksincha, qabul qiluvchi antennani uzatuvchi antenna oʻrnida 
ishlatish mumkin, chunki ularning hamma elektr xususiyatlari bir 
xil. 
Uzatuvchi 
antenna 
uzatgich 
moslama 
energiyasini 
elektromagnit toʻlqinlari energiyasiga, qabul qiluvchi antenna 
elektromagnit toʻlqinlari energiyasini yuqori chastotali tok 
energiyasiga aylantiradi. Bundan tashqari, uzatuvchi antenna 
energiyani muayyan tekislik va yoʻnalishda tarqatish xususiyatiga, 
qabul qiluvchi antenna turli yoʻnalishdan keluvchi toʻlqinlarni 
saralash xususiyatiga ega boʻladi. Qabul qiluvchi antennaning bu 
xususiyati yoʻnalish boʻyicha tanlash deyiladi. Antennaning 
ishlash 
tarzi 
ochiqtebranish 
konturining 
elektromagnit 
toʻlqinlarini tarqatishiga asoslangan.Chastotalar diapazoniga 
qarab antennalar uzun, oʻrta, qisqa va ultraqisqa toʻlqin 
antennalariga boʻlinadi. Antennalarning tuzilishi va shakli 
ularning qanday maqsad uchun moʻljallanganligiga bogʻliq. Uzun 
va oʻrta toʻlqin antennalarining asosi yetarlicha uzun (va baland), 
tik oʻrnatilgan oʻtkazgichdan iborat. Past chastotalar diapazoni 
uchun moʻljallangan antennalar simlardan yasalgan murakkab 
moslama (1-rasm), yuksak va ultrayuksak chastotalar diapazoni 
uchun moʻljallangan antennalar linza va karnay shaklidagi 
moslamadir. Vazifasiga koʻra, antennalar quyidagi guruhlarga 
boʻlinadi: a) radioeshitirish stansiyalari antennasi; b) radioaloqa 
stansiyasi antennasi; v) televizion antennalar; g) radiolokatsiya va 
radiotelemexanika antennalari; d) radioastronomiya antennasi. Bu 
antennalarning tuzilishi bir-biridan farq qilishiga qaramay, 
barchasida simmetrik yoki simmetrikmas vibrator boʻladi. 
Simmetrik vibrator oʻzaro teng ikkita oʻtkazgich boʻlib, ularning 
bir uchiga oʻtkazgich yoki priyomnikdan keladigan fider liniyasi 
ulanadi. Oʻtkazgichning uzunligi uzatilayotgan radiotoʻlqinlar 
uzunligining yarmiga (oʻlcham yarim toʻlqin uzunligiga) teng 

---

boʻlgan vibratorlar antenna texnikasida koʻp ishlatiladi. 
Simmetrikmas vibrator faqat bitta oʻtkazgichdan iborat. Shuning 
uchun fider liniyasining ikkinchi uchi yerga ulanishi kerak. 
Koʻrsatkichlari: 
yoʻnalganlik 
diagrammasi, 
kuchaytirish 
koeffitsiyenti, tarqatilgan toʻlqinlarning qutb tekisligi, f.i.k., ta’sir 
balandligi va hokazo Tuzilishiga koʻra, antennalar gorizontal, 
vertikal, magnitli, qiya, rombsimon, parabolik, dielektrikli va 
hokazo xillarga boʻlinadi. Olisdagi stansiyalardan signallarni 
qabul qilishda va uzatishda gorizontal hamda vertikal antennadan, 
kichik ("choʻntak") va koʻtarib yuriladigan radiopriyomniklarda 
signallarni qabul qilishda magnitli antennadan (3-rasm) 
foydalaniladi. Magnitli antenna radiotoʻlqinlarning magnitli 
tashkil etuvchilarini yaxshi sezadi. Bunday antenna magnit 
material (ferrit) dan yasalgan sterjendan iborat boʻlib, unga 
priyomnik tebra-nish konturining induktivlik gʻaltagi oʻrnatilgan. 
Ult ra qisqa toʻlqinlarda ancha murakkab yoʻnaltirilgan 
antennadan foydalaniladi. Ular metall sterjenlarga simmetrik 
mahkamlanib botiq koʻzgular koʻrinishida yasaladi. Qisqa toʻlqin 
tarqatuvchi va kdbul qiluvchi eng sodda antenna oʻlchami yarim 
tulkin uzunligiga teng simmetrik vibratordir. Vibrator energiyani 
asosan gorizontga nisbatan biror burchak ostida oʻtuvchi 
tekislikda tarqatadi (vibrator oʻz oʻqi va yer sirti boʻylab energiya 
tarqatmaydi), vibratorning yoʻnalganligi juda kam. Vibratorning 
yoʻnalganligini orttirish uchun koʻp qavatli sinfaz va rombsimon 
Alar yasaladi. Koʻp qavatli sinfaz antenna gorizontal joylashgan, 
ikki boʻlagining oʻlchami yarim toʻlqin uzunligiga teng 
vibratorlardir. Ulardan bitgasi tarqatgich, ikkinchisi qaytargich 
hisoblanadi. Qaytargich vibrator toʻlqinni bir tomonlama 
tarqatadi. Rombsimon A simdan yasalgan va keng toʻlqin 
diapazonida ishlaydi. Antennalar metr, desimetr, santimetrli 

---

toʻlqinlar antenna siga boʻlinadi, mas, shleyf antenna va direktorli 
antennalar (4-rasm). Shleyf antenna uchlari tutashtirilgan, parallel 
joylashgan, oʻlchami yarim toʻlqin uzunligiga teng 2 ta 
vibratordan tuzilgan. Direktorli antenna esa gorizontal tekislikda 
joylashgan faol (aktiv) va sust (passiv) vibratorlardir. Oʻlchami 
yarim toʻlqin uzunligiga teng vibrator yoki shleyf antenna faol 
tarkatgich vazifasini ba-jaradi. Udiametri yetarlicha katta, yaxlit 
yoki naysimon silindrik oʻtkazgichdan yasaladi. Suct vibratorlar 
(old tomonda – direktor, or-qada – reflektorlar)ning boʻlishi 
antennaning yoʻnalganligini oshiradi. U tor polosalidir. Optik 
turdagi antennalar – koʻzgu va linzalar san-timetrli toʻlqinlar 
antennalariga kiradi. Koʻzgu metalldan, linza dielektrikdan 
yasaladi. Ular qaytargich (projektorlarning koʻzgusi kabi) 
vazifasini bajaradi va sferik (silindrik) toʻlqinga ay-lantiradi. 
Bunday antennalar radiolokatsiya, 546radioastronomiya va 
radioreley 
aloqada 
keng 
ishlatiladi 
(qarang 
Radiolokatsiya).Radioreleyli aloqada, kosmik radioaloqada, 
radioastronomiya va boshqa sohalarda oʻta yuqori chastotali 
parabolik antenna keng tarqalgan. U parabola shaklidagi metall 
koʻzgu va tarkatgichdan iborat (qarang Aloqa). Tarqatgich sifatida 
kucheiz yoʻnaltirilgan antenna (karnaylar, kichik reflektorli 
vibratorlar, spirallar va boshqalar) ishlatiladi.Energiyani biror 
fazoviy burchak-ka toʻplab tarqatish xususiyati antennaning 
yoʻnalganligi deyiladi. U yoʻnalish dia-grammasi (Antenna )da 
ifodalanadi. Antennaning f.i.k. koʻpaytmasi antennaning 
kuchaytirish 
koeffitsiyenti 
deyiladi. 
Radioeshitti-rish 
va 
televideniyeni antennalarsiz tasavvur qilib boʻlmaydi. Ular imkoni 
boricha baland quriladi. Oʻzbekiston, Rossiya, Fransiya, Angliya 
va boshqa mamlakatlarda eng baland teleantennalar bor. Mas, 

---

Moskvadagi Ostankino teleminorasining balandligi 533,3 m, 
Toshkentdagi teleminoraning balandligi 375 m.