4-Laboratoriya: Oqova suvlarni fizik-kimyoviy tozalash usullari. Ishning maqsadi

koagullash va flokullash usullari bilan tanishib chiqamiz. 
 
Koagullash. Bu jarayonda dispers zarrachalar o ‘zaro ta ’sirlashishi natijasida 
yiriklashadi va agregatlar hosil qilib birikadi. Bu usuldan mayda dispers 
iflosliklardan va emulgirlangan moddalardan tozalashda foydalaniladi. Usul suvdan 
1—100 mkm olchamli kolloid dispers zarrachalarni ajratib olishda yaxshi samara 
beradi. Koagullash jarayoni kimyoviy va fizikaviy jarayonlar yordamida 
amalga oshiriladi. Oqova suvlarni koagullash uchun unga maxsus moddalar — 
koagulantlar qo‘shiladi. Koagulantlar suvda og‘irlik kuchi ta’sirida tez cho‘kadigan 
metall gidroksidlari iviqlarini hosil qiladi. Iviqlar muallaq va kolloid zarrachalarni 
tutib, ularni agregatlash qobiliyatiga ega bo‘ladi. Kolloid zarrachalar (-) manfiy, 
koagulant iviqlari (+) musbat zaryadga ega bolganligi uchun ular o‘rtasida o‘zaro 
tortishish kuchi vujudga keladi. 
Flokullash jarayoni oqova suv tarkibiga yuqori molekular birikmalar, ya’ni 
flokulantlar ta’sir ettirish natijasida muallaq zarrachalarni yiriklashtirishdan iborat. 
Koagullash jarayonidan farqli ravishda bu jarayonda zarrachalarning yiriklashishi 

---

zarrachalarning o‘zaro ta’siri bilan emas, balki flokulant zarrachalarida 
adsorbsiyalangan molekulalarning o‘zaro ta’siri natijasida sodir bo‘ladi. Oqova 
suvlar tarkibidagi aluminiy va temir gidroksidlari iviqlari hosil bo‘lish jarayonini 
tezlashtirish maqsadida flokullash jarayonidan foydalaniladi. Flokulantlarni qo‘llash 
koagulant miqdorini kamaytirish, koagullash vaqtini qisqartirish va hosil bo'lgan 
iviqlarning cho'kish tezligini oshirishga yordam beradi.
Ishni bajarish tartibi 
Koagulant sifatida alyuminiy sulfat Al
2
(S0
4
)
3
• 18H
2
0; natriy alyuminat 
NaAl0
2
; alyuminiy gidroksoxlorid A1
2
(0H)
5
Cl; alyuminiy-kaliy va alyuminiy-
ammoniyning tetraksosulfatlari (alyumokaliyli achchiqtosh - KAl(S0
4
)
2
•12H
2
0 va 
ammiakli achchiqtosh NH 
4
A1(S0
4
)
2
• 12H
2
0) ishlatiladi. Bu koagulantlardan eng 
ko‘p qo‘llaniladigani aluminiy sulfat bo‘lib, u ph=5-7,5 oraliqda samarali 
hisoblanadi.
U suvda yaxshi eriydi va narxi ham qimmat emas. Uni quruq holda yoki 
50%li eritma holatida qo‘llasa boladi. Koagullash jarayonida u gidrokarbonatlar 
bilan o‘zaro ta’sirlashadi:
.
Natriy aluminat quruq holatda yoki 45% li eritma holatida qo^laniladi. U 
ishqoriy reagent hisoblanib, ph =9,3—9,8 da tez cho‘kuvchi iviqlar hosil qiladi. 
Ortiqcha ishqoriylikni neytrallash uchun kislota yoki tarkibida C0
2
bo‘lgan tutun 
gazlari ishlatiladi:
Ko‘pgina hollarda (10:1) - (20:1) nisbatdagi 
aralashmasi 
qo'llaniladi:
Bu tuzlarni birga qo‘llash tiniqlashtirish samaradorligini, iviqlarning cho‘kish 
tezligini va zichligini oshiradi, ph ning optimal chegarasini kengaytiradi. Temir 
tuzlaridan koagulant sifatida tem ir sulfatlari Fe
2
(S0
4
)
3
-2H
2
0; Fe
2
(S0
4
)
3
-3H
2
0 va
FeS0
4
-7H
2
0 hamda temir xlorid FeCl
3
qo‘llaniladi. Uch valentli temir tuzlarini 
qo‘llash suvni tiniqlashtirishda yaxshi samara beradi. Temir xlorid quruq yoki 10—
15% li eritma ko‘rinishida ishlatiladi. 
Oqova suvlarni tozalash uchun tabiiy va sintetik flokulantlardan 
foydalaniladi. Tabiiy flokulyantlarga kraxmal, dekstrin, ayrim efirlar, selluloza va 
boshqalar kiradi. Faollangan kremniy dioksidi (xSi0
2
• yH
2
0 ) eng keng tarqalgan 
anorganik flokulant hisoblanadi. Sintetik flokulyantlar orasida ko‘p 
ishlatiladiganlari poliakrilamid (PAA) (-CH
2
-CH-CONH
2
)
n
, texnik PAA va 
gidrolizlangan PAAdir. Flokulant tarkibi va dozasini tanlashda uning 
makromolekulasining xususiyati va dispers zarralarning tabiati hisobga olinadi. 
Oqova suvlarni tozalashda PAA ning optimal miqdori 0,4-1 g/m
3
atrofida bo‘ladi. 
PAA ni ph ning turli oraliqlarida qo‘llash mumkin, biroq flokullangan iviqning 
cho‘kish tezligi ph>9 bo‘lganda pasayadi. Flokulantlarning ta ’sir mexanizmi 
quyidagi hodisalarga asoslangan: kolloid zarrachalar yuzasida flokulant 
molekulalarining adsorbsiyasi; flokulant molekulalarining retikulatsiyasi (to'rsimon 
strukturaning 
hosil 
bo'lishi); 
Van-der-Vaals 
kuchlari 
hisobiga 
kolloid 
zarrachalarning yopishishi. Flokulantlarning kolloid zarrachalar bilan ta’sirlashishi 

---

natijasida uch o‘lchamli strukturalar hosil bo‘ladi. Bu suyuq fazadan mayda 
zarrachalarning tezroq va to‘liqroq ajralishiga olib keladi. Bunday strukturaning 
hosil bo‘lishiga sabab flokulant makromolekulalarining bir necha zarrachalar 
o‘rtasida polimer ko‘priklarini hosil qilib, adsorbsiyalanishidir. Kolloid zarrachalar 
manfiy zaryadga ega bo‘lganligi uchun aluminiy va temir gidroksidlari bilan birga 
cho‘kadi. Faollangan kremniy dioksidi qo‘shilganda cho'kish tezligi 2-3 marta 
tezlashadi va tiniqlashish samarasi oshadi. Poliakrilamid 7-9% li gel holatida ishlab 
chiqariladi, u 273°K dan past haroratda qotadi. PAA ni suvga qo‘shganda uning 
qovushqoqligi ortadi. Flokulantlarning samaradorligi quyidagi formula orqali 
hisoblanadi: ƞ
f
=(ω
f 
–ω)/ω
q
bu yerda, ω
f
va ω - flokulyantlangan va flokulyantlanmagan cho‘kmaning 
cho‘kish tezligi, mm/s; q - 1 t qattiq modda uchun flokulyant sarfi. 
Oqova suvlarni koagullash va flokullash usullari bilan tozalash quyidagi 
bosqichlardan iborat: reagentlarni dozalash, oqova suv bilan aralashtirish, iviqlarni