4-маъруза лаҳим ўтувчи комбайнлар ва комплекслар маъруза режаси

---

4-маъруза 
ЛАҲИМ ЎТУВЧИ КОМБАЙНЛАР ВА КОМПЛЕКСЛАР
Маъруза режаси: 
1. Lahim o'tish kombaynlarining sinflari va ishlatilish ko'lami; 
2. Lahim o'tish kombaynlarining konstruktiv tuzilishi va ishlash prinsipi; 
3. Lahim o'tish komplekslarining tarkibi, ishlatilish ko'lami; 
Таянч сўзлар ва иборалар: Лаҳим ўтувчи комбайн, комбайннинг конструктив 
тузилиши, ишлаш принципи, турлари, ишлатилиш кўлами, даврий, узлуксиз ишловчи, 
ишчи орган, танлаб қазувчи, юклаш органи, ҳаракатланиш органи, юритмаси қуввати, 
лаҳим ўтиш комплеклари. 
Лахим ўтувчи комбайн (1-расм) лар шахта ва рудникларда тайёрлов лахимларини, ҳамда 
ер ости иншоатлари қурилишида тоннеллар ўтишни механизациялаштиришда ишлатилади. 
Лахим ўтувчи комбайнлар асосий синфий белгилари бўйича қуйидагича бўлинади: 
- ишчи органи билан забойни ишлаш усули бўйича – забой юзасини кетма-кетликда 
ишловчи танлаш билан ўтувчи (даврий) ва забой бутун юзасини бир йўла ишловчи 
бурғулаш жараёнли (узлуксиз); 
- ўтилаётган массив жинслари қаттиқлиги бўйича – кўмир ва қатламли юмшоқ 
рудалардан (
40

cж

МПа), ўртача қаттиқликдаги тоғ жинсларидан (
40

cж

-80 МПа) 
ва қаттиқ тоғ жинсларидан (
80

cж

МПа) ўтувчи;
- ишлатилиш кўлами бўйича – фойдали қазилма ва аралаш забойлардан асосий ва 
ёрдамчи тайёрлов лахимларини ўтиш учун, тоғ жинсларидан асосий ва капитал лахимларни 
ва тоннелларни ўтиш учун ва фойдали қазилмада кесиш ишлари учун мўлжалланган;
- ўтилаётган лахимнинг кесим юзаси бўйича – 5-16 м
2
; 9-30 м
2
; ва 30 м
2
дан ошиқ 
юзали лахимларни ўтишга мўлжалланган. 
1-расм. Лаҳим ўтувчи комбайн 
Бундан ташқари лахим ўтувчи комбайнлар юритмалари қуввати, иш бажарувчи, 
юкловчи ва ҳаракатланувчи органлари конструкциялари бўйича ҳам бўлинади. 
Ишчи органи стрела шаклли танлаш иш жараёнли лахим ўтувчи комбайнлар 

cж

80 МПа қаттиқликдаги тоғ жинсларидан ўтишда, ўтилаётган лахимнинг юзаси ва шакл 

---

ўзгариши зарурияти бўлган ҳолларда ҳамда фойдали қазилма ва нокерак тоғ жинсларини 
ажратиб қазиб олишда ишлатилади. 
Ишчи органи узлуксиз ишловчи бурғулаш жараёнли лахим ўтиш комбайнлари айлана ёки 
арка шаклли ўзгармас кесим юзали лахимларни ўтишда ишлатилади. 
Ҳозирги вақтда ишлаб чиқарилаётган лахим ўтувчи комбайнлар ишчи органлари 
коронкали, дискли ёки комбинациялашган бўлиши мумкин. 
Конуссимон коронкалар (2-расм) ПК3Р, 1ГПКС, 4ПП2М, 4ПП5 каби стрела шаклли 
ишчи органига эга бўлган танлаш иш жараёнли лахим ўтиш комбайнларида қўлланилади. 
Горизонтал ва вертикал йўналишларда ҳаракатланувчи рукоят (стрела) да 
ўрнатилган турли тарафга айланувчи ярим шарлардан иборат сферик шаклли коронкалар 
(2-расм, б) Венгрияда ишлаб чиқарилган «F» русумли лахим ўтиш комбайнларида 
қўлланилади. Бундай ишчи органли комбайнлар ёрдамида тўртбурчак, (2-расм, в, 1-схема), 
трапеция (2-расм, в, 2-схема) ва арка (2-расм, в, 3-схема) шаклли лахимларни ўтиши 
мумкин. 
Бурғулаш жараёнли лахим ўтиш комбайнларида роторли ва планетар конструкцияли 
ишчи органлар қўлланилган. 
2-расм. Стрела шаклли ишчи органлар: конуссимон (а) ва сферик (б) коронкали; (в)- 
забойни ишлаш схемалари 
 
Бурғулаш жараёнли КРТ ва «Союз 19» русумли замонавий лахим ўтиш комбайнлари 
битта планшайба 1 дан ташкил топган бир ўқли роторли ишчи органига эга (3-расм). Бу 
комбайнларнинг ишчи органи 

cж

60-100 МПа қаттиқликдаги тоғ жинсларида ишловчи 
дискали шарошка билан жихозланган.