4-ma’ruza. O’simliklarning noqulay omillariga chidamliligi Reja

O’simliklarning past haroratga chidamliligi
Yer yuzida o‘sadigan o‘simliklar o‘zlari o‘sadigan muhitga qarab har xil past haroratlarda zararlanadilar. Masalan, uzoq Sibirda o‘suvchi o‘simliklar 60°C sovuqqa ham chidamli bo’lib, qishni o‘tkazish xususiyatiga ega. Masalan, csosan Markaziy Yevropada ko‘plab o‘suvchi dastargul qishda gullash xususiyatiga ega. Shuningdek, o‘rtacha yulduzo‘t ham qishda muzlashga chidamli bo’lib, havo harorati oshgandan so‘ng o‘z hayot-faolivatlarini boshlab yuboradilar. Shuning bilan birgalikda ko‘pgina issiqsevar janub o‘simliklari nisbatan past haroratga, y a’ni 10°C va undan past issiqlikda ham yashay olmaydilar. Masalan, kakao o‘simligi bir sutkada harorat 1-3°C gacha bo’lganda halok bo’lishi mumkin.
M akkajo‘xori o‘simligi urug‘ining unib chiqishi va uning o‘simtalarining rivojlanishi uchun tuproq harorati 10°C dan yuqori bo‘lishi lozim.
o’sim liklar o‘zlarining sovuqqa chidamliligi bo‘yicha ikkita guruhga bo‘linadi, y a’ni sovuqqa chidamli va izg‘iringa chidamli o‘simliklar. Sovuqqa chidamli o‘simliklarga nisbatan past havo haroratiga chidamli, issiqsevar janub o‘simliklari mansub bo‘lsa, izg‘iringa yoki muzlashga chidamli o‘sim liklarga 0°C haroratdan past haroratga ham chidamli turlar kiradi.
Sovuqqa chidamlilik. o’simliklarning sovuqda halok b o‘lishiga bir qancha holatlar sabab bo‘lishi mumkin. Masalan, o‘simlik yer ustki qismi hujayralarining turgorni y o‘qotishi, havoning suv bug‘lariga to‘yinganligi va boshqalar. Agar bodring o‘simligining 3°C issiqlikdagi sharoitga joylashtirsak, 3 kundan so‘ng u so‘liydi va o`ladi, chunki uning organlarida turgor y o‘qoladi. Buning natijasida esa suv b u g ian tirad ig an organlarga suv yetkazib berish buziladi. Ammo nisbatan past haroratda, o‘simlik suv bug‘lantirish ta’siridan boshqa holatlar natijasida ham, ya’ni havo suv bug‘lari bilan to‘yingan holatda ham halok b o iis h i mumkin. Bunda havo harorati to‘g ‘ridan to‘g ‘ri o‘simlikda ketadigan modda almashinuviga ta’sir qiladi.
Ko‘pgina o‘simlik turlarida oqsillam ing yemirilishi natijasida azotning eruvchan formalari miqdorining oshishi kuzatiladi. o’simliklardagi moddalar almashinuvi jarayonining no’laqbul to’longa surilishi hamda nisbatan past havo haroratining uzoq davo’l etishi natijasida o‘sim liklarning halok bo‘lishiga asosiy sabalardan biri bu hujayra membranasidagi o‘zgarishlardir.
Nisbatan past haroratda issiqsevar o‘simliklar hujayra membranasi tarkibiga kiruvchi to‘yingan y o g ‘ kislotalari suyuq-zarracha holatidan quyuq holatga o‘tadi. Bu o 'z navbatida membrananing moddalar o‘tkazuvchanligini buzilishiga olib keladi. Qishloq xo‘jaligij*a issiqsevar o‘simlik!arni sovuqqa chidamliligini bir qancha usullar bilan oshirish mumkin. Masalan, o‘simliklarning nish urgan u m g ‘larini yoki ko‘shatlarini 12 soatdan navbat bilan 5°C va 10-20°C haroratda ushlab turish orqali o‘simliklami chidamliligini oshirish mumkin. O’simlik urug‘larini 0,25%li mikroelementlar yoki ammoniy nitrat tuzi eritmasida 18-20 soat ushlab turish ham shu urug’lardan unib chiqqan o‘simliklarning nisbatan past haroratga chidamliligiga olib keladi. Bizning regionimiz asosiy ekini g ‘o 4zaning sovuqqa chidamliligini ham xuddi shu usul bilan nisbatan oshirish mumkin.