4-ma’ruza Tabiiy gazlarning qovushqoqligi va issiqlik xossalari Reja

---

4-ma’ruza 
Tabiiy gazlarning qovushqoqligi va issiqlik xossalari 
Reja 
4.1. Tabiiy gazlarning qovushqoqligi va issiqlik xossalari. 
4.2. Kristallogidratlar va ularning hosil bo’lish sharoitlari. 
Tayanch atamalar 
Gazning qovushqoqligi, dinamik qovushqoqlik, kinematik qovushqoqlik, 
santipuaz, geliy, azot, nordon gazlar, serovodorod, havo, issiqlik sig’imi, entrоpiya, 
entаlpiya, yonish issiqligi, аlаngаlаnish chеgаrаlаri, izоbаrik issiqlik sig’imi, 
izохоrik issiqlik sig’imi, аdibаtа ko’rsаtkichi, sоlishtirmа issiqlik sig’imi, 
kristallogidrat. 
4.1. Tabiiy gazlarning qovushqoqligi va issiqlik xossalari. 
Gazning qovushqoqligi gazning bir qismining bosqa bir qismiga nisbatan 
siljishga qarshilik qiluvchi qobilyatini tavsiflaydi. 
Gazning dinamik (μ) va kinematik(ν) qovushqoqlik turlariga bo’linadi. 
Kinematik qovushqoqlikda og’irlik kuchi ta’siri hisobga olinadi. Uglevodorod 
gazining normal sharoitdagi qovushqoqligi 0,01 santipuaz (spz) ≈10 mkPa·s dan 
katta bo’ladi. 
1 puaz = 0,1 n·sek/m
2
=0,1 Pa·s; 1 spz=1mPa·sek.=1·10
3
mkPa·s. 
Tabiiy gazning uglevodorod bo’lmagan komponentlari: geliy, azot, nordon 
gazlar, serovodorod, havo – yuqori qovushqoq tarkiblari. Ular uchun qovushqoqlik 
kattaligi 0,01 dan 0,025 spz gacha o’zgaradi. Kichik bosim va haroratda gazning 
dinamik qovushqoqligi gaz molekulasining o’rtacha yurish uzunligiga ( ), gaz 
komponentlari molekulalarining o’rtacha harakatlanish tezligi va gazning zichligiga 
bog’liq bo’ladi: 
,
(4.1) 
bu yerda  – gazning zichligi; – molekulanish o’rtacha yurish uzunligi; – 
molekulaning o’rtacha tezligi. 
Harorat ortishi bilan molekulaning erkin yurishining o’rtacha uzunligi va 
molekulalarning o’rtacha harakatlanish tezligi ortadi, shunga muofiq zichlikning 
pasayishiga qaramasdan gazning qovushqoqligi ortadi (4.1-rasm).