Nastik atamalar

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM,FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI


SIRTQI BO’LIMI
Jismoniy madaniyat yo’nalishi
22 25 A -guruh talabasi
Sirojiddinov Jamshidning
Gimnastika fanidan


M U S T A Q I L I S H I
Mavzu: _{GIMNASTIK ATAMALAR}


Bajardi: Sirojiddinov Jamshid

_{GIMNASTIK ATAMALAR}

_{1. Atamalar axamiyati.}
Reja:

2. Atamalarga bulgan talablar

3. Gimnastika atamalari koidalari.

Maxsus atamalardan narsa, xodisa tushuncha va jarayonlarni kiska nomlash maksadida kupincha bilimlar soxasi, turli ishlab chikarish faoliyatida foydalaniladi. Jismoniy tarbiyada, xususan "cheksiz mashklarga boy bulgan" gimnastikada atamalar katta urin tutadi. U mashgulotlar paytida ukituvchi va ukuvchilar urtasidagi mulokotni yengillashtiradi, adabiyotni nashr etishda gimnastika mashklari tushuntirishlarini soddalashtirishga yordam beradi. Yanada katta axamiyatga atamalar gimnastika mashklariga ukitish jarayonida ega buladi. Kiska suz atamalar xarakatlanish kunikmalarini shakllantirishga kerakli ta’sir kursatadi.
Gimnastika atamalari - bu gimnastika mashklari, umumiy tushuncha, anjomlar, inventar nomlarini kiska nomlash uchun kullanadigan maxsus nomlar (atama) tizimi xamda atamalar, shartli kiskartmalar va mashklarni yozish shaklini xosil kilish va tatbik kilish koidalari. Leksika bulimi sifatida atamalar mazkur fan mazmuni, uning nazariyasi va amaliyoti bilan chambarchas boglik. Gimnastikada atama deb kandaydir xarakatlanish xarakati yoki tushunchasi kiska shartli nomi tushuniladi.
Atamalar uz ma’nosi anikligi va ixtisoslashtirilgani bilan fark kiladi. Suzlar atamalar bulib, kerakli belgilanishga ega buladi (kirish, engashish, utirish, osilish, kuprik, osilib tushib turmok va b.)


Atamalarga ma’lum bir talablar kuyiladi: 1. Tushunarliligi. Atamalar ot tili lugat tarkibi va boshka tillardan olingan suzlar, shuningdek baynalminal suz-atamalar asosida kurilishi va mazkur xalk tili grammatikasi suz yasalishi konunlariga tulik tugri kelish kerak. Ona tili normalarining bulib kolishiga olib keladi. 2. Anikliligi. Atama aniklanadigan xarakat (mashk) yoki tushuncha moxiyati xakida anik tasavvur berish kerak. Atama anikligi mashkni tezda egallab olishga yordam beradigan tugri tasavvurni yaratishda katta axamiyatga ega. 3. Kiskaliligi. Tanaffus uchun kumak bulgan kiska atamalar yanada maksadga muvofik. Bunga mashk nomi va yozib olinishini yengillashtiradigan kiskartmalar koidalari xizmat kiladi.

Atamalar xosil bulishi usullari. Atamalar xosil bulishining eng tarkalgan usuli - mavjud suzlarga yangi atamalik ma’no berish. Gimnastikada bunday atamalarga, masalan, kuprik, kirish, utish, chikish kiradi. Atamalar urnida aloxida suzlar uzaklari kiradi, masalan: osilish, tayanish, silkinish, utirish. Statistik xolatni

bildirgan atamalar tayanch shartlarini xisobga olgan xolda xosil kilinadi, masalan: tayanish, yelka bilagiga tayanish, kullarga tayanish, ikkala kurakda turish, boshda turish, kullarda turish - va tana xolatlari, masalan: osilish, burchakli osilish, engashib osilish, bukilib osilish. Silkinish mashklari atamalari u yoki bu xarakatlanish xususiyatlarini xisobga olgan xolda xosil kilinadi, masalan: yelka bilaklariga tayanishdan oldinga silkinish bilan kugarilish, kadni rostlab kutarilish, ikkita yoki bittasi bilan kutarilish. Sport gimnastikasida sakrash va sakrab tushishlar atamalari uchish fazasida tomaning xolatiga kura aniklanadi, masalan: oyoklarni bukib, oyoklarni ochib sakrash.


Barcha atamalar kuyidagi guruxlarga bulinadi: 1. Umumiy atamalar - mashklarniig aloxida guruxlari, umumiy tushunchalarnn aniklash uchun ishlatiladi, masalan: saf mashklari, erkin mashklar. 2. Mashkning ma’noli belgilarini anik aniklashga imkon beradigan asosiy (anik) atamalar, masalan: kutarilish, osilib tushib turish, aylanish, burilish, osilish^ tayanish, sakrab tushish, engashish, utirish va b. 3. Xarakat asosiy va kursatuvchi yunalishlari, bajarish usuli, tayanish shartlari va shux aniklab beradigan kushimcha mashklar, masalan: tugrilanish, yoy bilan, aylanish. Atama nomi, odatda uning moxiyatini ifodalaydigan asosiy atama va
xarakatni, uning tartibini annklaydigan kushimcha atamadan iborat. Zaruriyat bulganda bajarilish xarakterini (masalan, kul xarakati bilan tezda bushatib, mayinrok bajarish) beruvchi tushuntirish suzlari ishlatiladi. Kiskartmalar koidasi (aloxida belgilanishlarni tushurib koldirish).


Gimnastikada kiskartirish uchun umum kabul kilingan bir kator koidalarni kursatish kabul kilinmagan: - oldindan - gimnastikasining tayanchga tananing old tomoni bilan turish xolati; - oldinga - kiska yul bilan bajariladigan xarakat yunalishi xakida kursatma, xarakatning yagona bulishi mumkin bulgan yunalishi; - belgilangan uslubga tugri keladigan kul, oyok, uchi, kaftlar xolatining kursatilishi; - engashishlarda tana xolati; - sakrab utirishlarda oyoklar xolati; - pul yoki oyoklar xarakati xakida gap ketganda oldinga kuyish, kutarish, tushirish va b. suzlari; - uzunasiga - kundalang - u yoki bu sport anjomiga eng tugri keladigan odatdagi xolatlarda. Turnik, maxsus xalka, turli balandlikdagn bruslar, eshakda uzunasiga atamasi, parallel bruslarda kundalang atamasi tushirib koldiriladi: - "yukoridan ushlash", "Ichkariga sakrab utish"; - sakrash yoki sakrab tushish
- agar bu sport anjomi nomiga tugri kelsa; - "engashib", agar bajarish texnikasi bu xolatni oldindan bajargan bulsa, masalan oldinga silkinish bilan, turish, orkaga silkinish bilan sakrab
tushish; - "kaftlar ichkariga" - pastga, oldinga, orkaga, yukoriga kullar xolatida; - "kaftlar pastga" - kullar tomonga yoki chapga, unga va sh.ux. xolatida; - "yoylar bilan oldinga", agar kullar xarakat bilan oldinga kutarilsa yoki tushirilsa.


Dastlabki xolat (d.x) fakat mashk boshida kursatiladi. Tana va kul-oyoklar yuli xarakat kiska yoki odatdagi yul bilan bajarilganda kursatiladi. Mashk xarakteri odatdagidan fark kilsa, aniklanadi. Umumrivojlantiruvchi va erkin mashklar atamalari. Oyoklar dastlabki xolati - mashklar bajariladigan tik turish yoki boshka xolatlar. Tik turish - asosiy, oyoklar ikki yokka, xuddi shu fakat keng, xuddi shu fakat tor, xuddi shu fakat ung yoki chap bilan, birlashgan kovushgan, erkin, ung yoki chap tizzada. Oyok uchida tik turishni bajarishda "oyok, uchida suzi kushiladi. Tizzalarda tik turishdan (shuningdek utirib, yotib va b. xolatlaridan) oyoklarda tik turishga utish "turish" atamasi bilan belgilanadi. Utirishlar - yerda yoki sport anjomida utirish xolatlari.