4-mavzu: Borliq – falsafaning fundamental kategoriyasi Reja


Download 0.56 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/33
Sana08.01.2022
Hajmi0.56 Mb.
#242133
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   33
Bog'liq
4-mavzu Borliq – falsafaning fundamental kategoriyasi

Substrat borliqning eng quyi va asosiy qatlami sifatida tushuniladi. Falsafada 

«Substantsiya»  kategoriyasi  «substrat»  (lot.  –  to’shama,  negiz)  tushunchasiga 

yaqin  turadi,  deb  qaraladi.  Qadimgi  atomistik  ta’limotlarda  atomlar  ana  shunday 

asos hisoblangan. Har qanday substrat muayyan vujudga kelish jarayonining o’ziga 

xos  xususiyatini  ifodalaydi.  Hozirgi  talqinda,  muayyan  fizik  jarayonlarning 

substrati  sifatida  elementar  zarralar  va  fundamental  (kuchli,  kuchsiz, 

elektromagnit  va  gravitatsion)  o’zaro  ta’sirlar  amal  qiladi.  Turli  moddalarning 

hosil bo’lish va o’zgarish jarayonlarida o’zining barqaror holatini saqlab qoluvchi 

atomlar  kimyoviy  jarayonlarning  substrati  sifatida  namoyon  bo’ladi.  Elementar 

«hayot birliklari» sifatida amal qiluvchi nuklein kislotalar (DNK va RNK) va oqsil 

moddalarining  molekulalari  biologik  jarayonlar  substrati  bo’lib  xizmat  qiladi. 

Barcha ijtimoiy o’zgarishlar zamirida maqsadga muvofiq faoliyati mavjud bo’lgan 

inson ijtimoiy hayot substrati hisoblanadi. 

Hozirgi  zamon  falsafasida  substantsiya  kategoriyasining  ontologik  mazmuni 

o’zaro ta’sir sifatida tushuniladi. CHunki aynan o’zaro ta’sir dunyo yaralishining 

haqiqiy  va  pirovard  sababchisi  –  narsalarning  o’z-o’zini  yakuni  (causa  finalis) 

hisoblanadi.  Narsalarni  substantsiyalilik  nuqtayi  nazaridan  o’rganish  ularning 

mavjudligini  ichki  sabablar  va  o’zaro  ta’sirlar  nuqtayi  nazaridan  yoritish, 

demakdir.  SHu  ma’noda,  substantsiyani  ichki  birlik  nuqtayi  nazaridan,  uning 

cheksiz  va  rang-barang  o’zgarishlaridan  qat’iy  nazar,  qaraladigan  ob’ektiv  borliq 

sifatida, harakatning barcha shakllari, mazkur harakat jarayonida  yuzaga keluvchi 

va  yo’q  bo’luvchi  tafovut  va  qarama-qarshiliklar  nuqtayi  nazaridan 

yondashiladigan materiya sifatida ta’riflash mumkin.  




Download 0.56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   33




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling