O‘lgan o‘simlik va hayvonlar yer usti va yer ostida mikroorganizmlar yordamida chiriydi. Natijada o‘lik organik moddalarning uglerodi SO2 gacha oksidlanadi va atmosferaga SO2 chiqadi. Bir organizmga, so‘ngra abiotik muhitga qaytib yana sikl yordamida organizmga o‘tadigan kimyoviy elementlarga biofillar deyiladi.
Biogeokimyoviy siklda yoki modda aylanishuvida zahira fondi va almashinuv fondi bor ularni farqlash bilish zarur. Zahira fondini tashkil qiluvchi moddalar organizm bilan bog‘liq emas, almashinuv fondida biogen moddalar organizmlar va ularni o‘rab turgan tashqi muhit bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqdir. Agarda biosferani to‘liq olib ko‘rsak, moddalar aylanishida ishtirok etadigan atmosfera va gidrosferadagi gazsimon moddalarni zahira fondidan hamda yer po‘stlog‘idagi geologik aylanishdan zahira fondi hosil bo‘ladi.
Biokimyoviy sikl va aylanishlarni biosferadagi jamiiki moddalar boshqarib turadi, ularning 5 ta asosiy funksiyalari mavjud:
1. Gazli: Yer atmosferasidagi asosiy gazlar azot va kislorod biogen kelib chiqishga egadir, yer ostida gazlar organik moddalarning chirishidan kelib chiqadi.
2. Konsentrasiyali: To‘planish funksiyasida tirik organizmlar o‘z tanalarida kimyoviy elementlar uglerod, kaliy, kremniy, fosfor va boshqalarni to‘playdi.
3. Oksidlanish va tiklanish funksiyasi: Suvlarda yashovchi organizmlar kislorodli muhitni boshqaradi va bir formadan ikkinchi formaga o‘tishda biogen moddalarning oksidlanishi va tiklanishi kuzatiladi.
4. Biokimyoviy: Tirik moddalarning hayotiy-jarayonlarda o‘sishi, ko‘payishi va harakatlanishi (qushlar va hayvonlarning oy va yulduzlarni mo‘ljal olib migrasiya jarayonini boshdan kechirishi).
5. Insonning biogeokimyoviy taьsiri: tabiatdagi moddalardan insonning turmush tarzi va xo‘jalik faoliyati uchun tobora ko‘proq foydalanish3.
Do'stlaringiz bilan baham: |
