4-mavzu: energiyani akkumulyatsiyalash va uning aҳamiyati reja

Rasm. 4.9. Induktiv ғaltakda tў’langan, ғaltak orқali elektr қabul қilgichga ketma-ket ulash yoki ғaltakni uzishdagi ҳolat (a), ikkilamchi chulғam bilan tahminlangan ҳolat (b).


I - ғaltak chulғamida oқuvchi doimiy tok, L - induktivlik, i – elektr қabul қilgichdagi tokning sўnuvchi im’ulg’si.
Induktiv ғaltakdagi tў’lanuvchi energiya mahlum formula orқali ifodalaniladi:

Bu yerda W – tў’langan energiya, Dj; L - ғaltak induktivligi, Gn; I – ғaltakda oқuvchi tok, A.
Induktiv ғaltakdagi tў’lanuvchi solishtirma energiya odatda niҳoyatda kam (0,1...1) Dj/kg, yoki (0,03....0,3) mVt/kg bўladi. Faқatgina yetarlicha foydalanish uchun, masalan, elektr yuklamalari tez ўzgarishiga duchor bўlgan energiya tizimlarda ўtaўtkazuvchan induktiv ғaltak chulғamida energiya tў’lash mumkin.
Agar induktiv ғaltak chulғami ўtaўtkazuvchan bўlmasa u ҳolda tok oқimi magnit oқimni ushlab turish uchun zarur bўlgan, ғaltakning zaxiralangan magint maydonidagi energiyani oshiruvchi istoflar bilan kuzatiladi.
Birlamchi galg’vanik elementlarning ishlash ‘rintsi’i bir biridan farқlanuvchi moddalar elektrodlari orasida ‘aydo bўluvchi, ular orasida joylashgan elektrolitlar bilan elektroximik reaktsiyaga kirishuvchi EYuKdan foydalanishga asoslangan. Bunda erishilgan elektr energiya rostlovchi moddalar soni bilan aniқlanadi va xarakterlanadi.

Rasm. 4.10. R yuklama қarshilikli galg’vanik elementning ulanish sxemasi.


i-yuklama toki, -lement қisқichlaridagi kuchlanish.
Razryad ‘aytida xosil bўladigan energiya, akkumulyatsiyalovchi elementning қobiliyatiga teng deb қarash mumkin, u қuydagi formula orқali aniқlanishi mumkin , bu yerda u – “V” elementining қismalaridagi kuchlanish, i – yuklama toki (A), t –vaқt (soat), W xosil bўladigan қuvvat (Vt)
Misol sifatida Rasm 4.11 da keng қўllaniladigan kўmir-ruxli birlamchi elementni ishlash ‘rintsi’i kўrsatilgan. Tashқi zanjir berk bўlganda elekmentda қuydagi kimyoviy jarayonlar sodir bўladi, ularning natijasida
■ anodda rux atomlari eriydi, ikkita elektronni beradi va elektrolitga xlorli-ammoniy ruxga birikadi,
■ katodda dvuokisg’ marganets MnO₂ uch valentlik okisg’ marganetsga ўtadi Mn2O3.
Grafit ўzak va dvuokisg’ marganets chegarasida vodorodli қatlam ‘aydo bўladi, u elementning ichki қarshiligini oshiradi va u EYuKni kamaytiradi.
Қўmir-ruxli birlamchi elementni boshlanғich EYuKsi taxminan 1,5 Volg’tni, birlik energiya massasiga 0.8 Vgacha razryadlanganda odatda 60-80 Vt*s/kg oraliқda bўladi.
Galg’vanik elementlarda kimyoviy reaktsiyalar tashқi zanjir ulanmagan bўlsa xam kuzatib turiladi. Bunday jarayon ўz-ўzidan razryadlanish deb ataladi,: kўmir-ruxli birlamchi elementi taxminan 1.5 yilda tўliқ razryadlanadi.