4-mavzu: energiyani akkumulyatsiyalash va uning aҳamiyati reja

4-MAVZU: ENERGIYaNI AKKUMULYaTSIYaLASH VA UNING AҲAMIYaTI
Reja:

1. 
   Energiyani akkumulyatsiyalash tushunchasi
   
2. 
   Energiyani akkumulyatsiyalashning aҳamiyati
   
3. 
   Elektr energiyasini akkumulyatsiyalash usullari
   

Tayanch sўz va iboralar: energiyani akkumulyatsiyalash, gidroakkumulyatsion elektr stantsiyasi, elektr batareyalari, kondensator batareyalari


4.1 Energiyani akkumulyatsiyalash tushunchasi
Energiyani akkumulyatsiyalanishi (tў’lanishi) deganda қaysidir bir tur energiyani қurilmaga, jixozga, uskuna yoki inshoatga – akkumulyatorga (tў’lagichga) yiғib, kerak bўlgan ‘aytda bu energiyani tўғridan-tўғri yoki қayta ўzgartirib istehmol қilish tushuniladi.
Қuyosh va shamol singari қayti tiklanuvchan energiya manhbalari asosida elektr energiyasini ishlab chiқarish kelajakda energiyaga bўlgan talabni қo’lash uchun katta imkoniyatlarni ochadi. Biroқ, bunday ўtkanchi қayta tiklanuvchan manhbalardan elektr energiyasi ishlab chiқarishda foydalanish samarali elektr energiya akkumulyatorlarni talab etadi. Samarali va ishonchli elektr energiya akkumulyatorlari қayta tiklanuvchan energiya manhbalaridan keng foydalanishni yўlga қўyishda asosiy cheklovchi faktorlardan biri ҳisoblanadi. SHu sababli қuyosh va shamol energiyasidan foydalanib elektr energiyasini generatsiyalash ҳamda energiya manhbalarining darajali tsiklik tabiatini samaradorligini oshirishda elektr energiyani akkumulyatsiyalashning aҳamiyati kritik darajada muҳimdir¹.
Energiyani akkumulyatsiyalashning vazifalari

1. 
   Қuvvati ўzgarib turuvchi birlamchi energiya resurslaridan samarali foydalanish.
   

2. 
   Қuvvati ўzgarib turuvchi birlamchi energiya resurslaridan foydalanuvchi қurilmalardan uzluksiz energiya tahminotini amalga oshirish.
   

3. Elektr stantsiyalarining yuklama grafiklarini rostlash (tekislash).
Akkumulyatorni energiya bilan zaryadlash vaқtlarda goxida қўshimcha energiya talab қilinadi, chunki zaryadlash jarayonida energiya isroflari kuzatiladi. Akkumulyator zaryadlangandan sўng tayyor ishchi xolatda turishi lozim (zaryadlangan xolat), zaryadlangan xolatda turganda (saқlanganda) kichik sochma va sizish, ўz-ўzidan razryadlanish yoki boshқa namoyonliklar kuzatilishi mumkin. Akkumulyatordan energiya olinishi jarayonida xam isroflar kuzatiladi; undan tashқari barcha tў’langan energiyani tўla tўkkis қaytarib olish imkoni bўlmaydi. Ayrim akkumulyatorlar shunday tuzilganki, ularda albatta қoldiқ energiya zaryadi қolishi kerak. Akkumulyarning қuydagi ish xolatlari sxemada kўrsatilgan: akkumulyatorni energiya қabul қilish, ishlashga tayyor xolati, energiyani қaytarish xolati. (4.1- rasm).

Rasm. 4.1. Energiya akkumulyatorning xolatlari (A) (soddalashtirilgan). 1 energiyani қabul қilish, 2 ishga tayyor xolati, 3 energiyani uzatishi, 4 razryadlangan xolati.
u yerda: ‘_in - istehmol қilinayotgan қuvvat, ‘_ex – berilayotgan қuvvat, t_in – zaryadlanish davomiyligi, t_ex – energiyani berish davomiyligi, W – akkumulyatsiyalangan energiya, W_res - қoldiқ energiya, _W_in – zaryadlash vaқtidagi isroflar, _W_ex – energiyani uzatishdagi isroflar, W_d – sochma razryadlanish evaziga keladigan isroflar.