4-mavzu: energiyani akkumulyatsiyalash va uning aҳamiyati reja

Elektr energiyasini akkumulyatsiyalash usullari

Bugungi kunda kimyoviy enerigiyani akkumulyatsiyalash қurilmalari (batareyalar) va elektroximik kondensatorlar elektr energiyani akkumulyatsiyalashda yetakchi ўrinni egallaydi⁶. Ularning ҳar ikkalasi elektrokimyoga asoslangan bўlib, ular orasidagi farқ energiyaning saқlanishida. Batareyalarda energiya kimyoviy reaktivlarda zaryad ishlab chiқaruvchi sifatida saқlansa, elektrokimyoviy kondensatorlarda bevosita zaryad sifatida saқlanadi. Elektrokimyoviy kondensatorlar elektr energiyani katta miқdorda saқlay oladigan kelajakda asosiy akkumalyatorlardan biri bўlishi bashorat қilinayotgan bўlsada, ҳozirgi davrda ularda energiya zichligi katta energiya akkumulyatorlari sifatida foydalanish uchun ўylab kўriladigan darajada juda ‘ast ҳisoblanadi.
Elektr energiya қuyidagicha akkumulyatsiyalanishi mumkin:
1) kondensatorlarda (energiyani energetik maydon kўrinishida)
2) induktiv ўramlarda (magnit maydon kўrinishida)
3) birlamchi va ikkilamchi galg’vanik elementlarda (ximik energiya kўrinishida)
Ҳozirgi davrda elektr energiyasini akkumulyatsiyalashda keng foydalaniluvchi қuyidagi ti’dagi akkumulyatorlar mavjud:

1. 
   Kurgoshinli-kislotali akkumulyatorlar;
   
2. 
   Natriy-sulg’fat akkumulyatorlari;
   
3. 
   Litiy – Ion akkumulyatorlari;
   
4. 
   Vanadiy oksidli akkumulyatorlari.
   

Tўrt xil ikkilamchi batareya tizimlarining miқdoriy kўrsatkichlarini solishtirish 5.2- jadvalda keltirilgan⁷.

5.2- jadval. Ikkilamchi batareya tizimlarining miқdoriy kўrsatkichlari.

Sodda kondensatorning tuzilishi 4.8- rasmda kўrsatilgan.

4.8-rasm. Yassi kondensatorning tuzilish tamoili: 1-қo’lamasi, 2-dielektrik.

Bunday akkumulyatorning siғimi қўyidagi formula orқali aniқlanadi:

, bu yerda, S- kondensator siғimi, F; A-қo’lama maydoni, m²; d-dielektrikning қalinligi, m; - dielektrik ўtkazuvchanlik, F/m.
Kondensatorda zaҳiralangan energiya қўyidagi formula orқali aniқlanadi:

Bu yerda, W- zaҳiralangan energiya, Dj; S-kondensatorning siғimi, F; U-kondensatorga berilayotgan kuchlanish, V.
4.9a – rasmda elektr қabul қilgich induktiv ғaltakga ulanishi va bir vaқtning ўzida chulғam manbasi ўzgarmas tok manbaidan ajralish ҳolati kўrsatilgan. Bunday amallar, xususan, ўtkinchi jarayon ‘aytida xavfli ўtakuchlanish ‘aydo bўlmasligi sababli, elektr mashinaning қўzғatish chulғami ajralgandagi magnit maydonni sўndirish uchun foydalaniladi. 4.9b- rasmda induktiv ғaltak magnit maydonida tў’langan, ғaltak tahminlovchi manbaadan ajralgandagi, ғaltakning ikkilamchi chulғami orқali elektr қabul қilgich zanjiriga energiya uzatilishi kўrsatilgan. Ikkilamchi zanjirda elektr energiyasi boshқa energiya kўrinishida (masalan, issiқlik yoki mexanik energiya) bўlishi mumkin.