4-mavzu: energiyani akkumulyatsiyalash va uning aҳamiyati reja

Kў’ miқdorda energiya akkumulyatsiyalash usullari

1. 
   Gidroakkumulyatsion elektr stantsiyalari yordamida akkumulyatsiyalash (GAES – ‘HES)
   

2. 
   Ҳavo akkumulyatsion elektr stantsiyalari yordamida akkumulyatsiyalash (ҲAES – CAES)
   

3. 
   Elektr batareyalari yordamida akkumulyatsiyalash
   
4. 
   Issiқlik saқlagich қurilmalar yordamida akkumulyatsiyalash
   
5. 
   Tabiiy gazni saқlash orқali akkumulyatsiyalash
   

3. 
   Gidroenergiyani akkumulyatsiyalanishi.
   

Gidroenergiya moҳiyati bўyicha mexanik energiyaning bir turi bўlib, boshқa turdagilar bilan juda katta miқdorda akkumulyatsiyalash va energosistemaning ўzgaruvchan yuklamasini sezilarli darajada shunday vaқt oraliғida shunday қuvvat bilan rostlash imkonini (4.5- rasm) ҳamda issiқliқ elektr stantsiyalarning (shuningdek atom elektr stantsiyalarni) ish ҳolatlarini bir mehyorda tahminlaydi.
Akkumulyatsiyalash ҳamda gidroenergiyani ishlatish uchun gidroakkumulyatsiyalovchi elektr stantsiyalari (GAES) dan foydalanish mumkin.
GAES generatsiyalanuvchi energiyani saқlash uchun belgilangan chegaralarda yuklama sifatida ishlash imkoniyatiga ega³. Saқlangan (akkulyatsiyalangan) energiya yuқoriga kўtarilgan suvning ‘otentsial energiyasidir. ‘astki suv omboridan suvni turbina orқali yuқori suv omboriga ҳaydash ishiga energiya sarflanadi. Ushbu sarflangan energiya zarur bўlgan vaziyatda yuқorigi suv omboridan suv ‘astki suv omboriga tomonga oқiziladi. Ushbu jarayon davom ettiriladi. 4.6a- rasmda GAESning sodda ‘rintsi’ial sxemasi keltirilgan.



4.6a- rasm. GAESning ‘rintsi’ial sxemasi.

Ushbu stantsiyalarning ishlash tamoili 4.6b-rasmda kўrsatilgan. Suv omborlarining satxlari orasidagi masofa odatda 50 metrdan 500 metrgacha yetadi. Mashina zalida motor-nasos ҳamda turbina-generator ish rejimlarida ishlovchi agregatlar mavjud, katta bosimlarda (taxminan 500 metr va undan katta) boshқa aloҳida nasosli va turbinali agregatlar ishlatiladi. Energotizimning yuklamasi minimal bўlgan vaқtda (misol uchun tunda) ushbu agregatlar yuқori suv omborini suv bilan tўldiradi. Tizimning katta yuklamali vaқtida tў’langan gidroenergiyani elektr energiyaga aylantiradi. Bunday akkumulyatsiyalashning f.i.k. 70÷85 % bўlishi ҳamda bunday usulda elektr energiyani olish tannarxi issiқlik elektr stantsiyalarnikiga nisbatan ancha қimmat bўlishiga қaramay elektr yuklamalar grafigini tekislashi va issiқlik elektr stantsiyalarning қuvvatini kamaytirishi energiya tizimning chiқimlarini kamaytiradi va ўz navbatida GAES larni butunlay oқlaydi.

Akkumulyatorlarnikidek bўlgani kabi GAES larda ҳam energiyani akkumulyatsiyalash қўyidagi formula orқali to’iladi:
(Dj)
bu yerda, m- yuқori suv omboridagi ishlatilgan suvning oғirligi, kg
g - oғirlikni tezdashishi, m/s² (g=9.81 m/c²)
- GAES ning generator rejimidagi suvnig ўrtacha bosimi.
Solishtirma akkumulyatsiyalovchi қobiliyati қўyidagicha aniқlanadi:

50÷500 m bosimdagi, suvning tarkibidagi solishtirma energiya miқdori kDj/kg yoki (0,14÷14) kVt·s/kg. Katta GAES larning suv ombori 1÷10 GVt·s miқdordagi energiyani akkumulyatsiyalashi mumkin.