4-mavzu: energiyani akkumulyatsiyalash va uning aҳamiyati reja

4.2 Energiyani akkumulyatsiyalashning aҳamiyati
Energiyani akkumulyatsiyalash odatda maқsadli xarakat ҳisoblanadi. Ammo energiya akkumulyatsiyalanishi (tў’lanishi) faқat insonning xarakati yoki maқsadiga boғliқ bўlmaganda, balki fizik va tabiat jarayonlar yoki sunhiy қurilmalarda xam bўladi.
Misol tariқasida Rasm 4.2 da ayrim tabiatdagi kuzatiladigan jarayonlar kўrsatilgan. Ulardan tashқari қuydagilarni kўrsatib ўtish lozim.
• Juda katta issiқlik energiyasi, Ye_r osti suyuқ қatlamlarida joylashgan;
• Yerning қuyosh ўқi atrofida aylanishi evaziga xosil bўladigan kinetik energiya;
• SHamolning kinetik energiyasi, suv oқimi va xarakatlanuvchi jismlar;
• Kimyoviy energiya, tirik mavjudodlarda tў’langan.

Rasm 4.2. Tabiatda energiyani akkumulyatsiyalanishiga misollar
Energiyani sunhiy akkumulyatsiyalanishida қuydagi maқsadlar kўzda tutilishi mumkin²:
• energiyadan zaxira қilish (odatda yoқilғi zaxiralari kўrinishida) maқsadida, xamda қisқa muddatli energiyani bilan tahminlash uzilishlarda, krizis xolatlarda va boshқalada;
• қisқa muddatli katta қuvvatlar kerak bўlganda (cheklangan қuvvatli manbalarda), masalan chaқnash lam’alarni yoқishda yoki nuқtali ‘ayvand қurilmalarda (rasm 4.3);
• elektr tahminot tizimini mustaқil, yahni tashқi manbalarga boғliқ bўlmagan, avtonom yoki xarakatlanuvchan қurilmalarda ishlatiladi (Rasm 4.4),
• ўzgaruvchan yuklamalar ishlatilganda, masalan ‘orshenli mexanizmlarda, ‘nevmatik asbob uskunalarda, yuklama grafigi keskin ўzgaruvchan bўlganida va boshқa ўxshash xolatlarda (Rasm 4.5).

Rasm 4.3. Energiya akkumulyatorining (A) katta қuvvatli energiya im’ulg’sini xosil қilishda қўllanilishi

Rasm 4.4. Ҳarakatlanuvchi energiya istemolchilarida akkumulyator energiyasini қўllashda namuna. 1) statsionar elektr energiya manbaidan akkumulyatorni қuvvatlash, 2) tў’langan elektr energiyani ishlatish.



Rasm 4.5. 1) Tungi minimal yuklamada tў’langan energiya orқali kunlik yuklamani tekislash va tў’langan energiyani kunduzgi eng katta yuklamalarni қo’lash uchun қўllash.

Akkumulyator energiyalari odatda қўyidagicha xarakterlanadi:

• 
  tў’lanayotgan energiya turi (elektr energiyasi, issiқliқ, mexanik energiya, ximik energiya va ҳ.k.);
  
• 
  tў’lanayotgan energiyaning soni;
  
• 
  uzatayotgan va istemol қilayotgan қuvvati;
  
• 
  energiyaning tў’lanish va uzatish davomiyligi;
  
• 
  akkumulyatsiyalash f.i.k. , bu yerda - akkumulyatordan uzatilayotgan energiya, - akkumulyator istemol қilayotgan energiya;
  
• 
  birlik oғirlik yoki ҳajmda solishtirma akkumulyatsiyalash қobiliyati;
  
• 
  akkumulyatorning tўliқ va solishtirma narxi;
  
• 
  akkumulyatordan olinayotgan energiyaning solishtirma narxi.