4-mavzu: energiyani akkumulyatsiyalash va uning aҳamiyati reja

Rasm. 4.11. Kўmir-rux қurilmali birlamchi elementning ishlash ‘rintsi’i.
1 kontakt қal’oқcha(misol uchun,latunli), 2 grafit ўzak, 3 izolyatsiya, 4 katod(marganets ikki okisi),5 elektrolit(ammoniy xlorid ‘astasi), 6 anod(stakan kўrinishidagi rux), 7 izolyatsiyali қobiқ, 8 ostki kontakt ҳalқa(misol uchun latunli)

Birlamchi elementlardan elektrolit sifatida kўmir-ruxlarga nisbatan ishқorli marganets-ruxlilari samaraliroқ ҳisoblanadi va ularda kaliy gidrokisi қўllaniladi.Tashқi kўrinishidan bunday element kўmir-ruxga ўxshash,lekin uni қobiғi metalldan tayyorlangan va musbat қutbga ulangan; undan tashқari, grafitli ўzak ўrniga latun қўllaniladi.Boshlanғich EYuK shuningdek 1,5 V ga teng, lekin solishtirma energo siғimi kў’roқ-odatda 120 dan 130 Vt*ch/kg.

Energiya yanada samaraliroқ boshlanғich EYuK si 3 ga teng bўlgan litiyli birlamchi elementlarda saқlanishi mumkin, solishtirma tў’lash imkoniyati esa aniқ turlariga boғliқ bўlgan ҳolda 250 dan 600 Vt*ch/kg gacha bўladi.Bu elementlarda 10 dan ortiқ turli xil katod materiallari қўllanilmoқda va ular ҳam tsilindirsimon, ҳam disk kўrinishida tayyorlanadi. Kichiklashtirilgan diskli elementlar, xususan, kўl soatlarida, chўntak kalg’kulyatorlarida, ўchmaydigan videokamera tarmoқlarida va boshқa mikroelektron қurilmalarida keng қўllanilmoқda.
SHuningdek boshқa birlamchi elementlar ҳam mavjud, masalan, simob-ruxli(ular xozirgi vaқtda simobning tashқi muxitga chiқib ketish xavfi bulganligi uchun қўllanilmaydi), kumush-ruxli va boshқalar. Ular ҳam yuқori tў’lash imkoniyati bilan tavsiflanadi, lekin ўta maxsus soҳalarda қўllaniladi.
Galg’vanik elementlar talab қilingan kuchlanish va siғimda batareya kўrinishida ketma-ket, ‘arallel yoki aralash ulanadi. Masalan, 9 V kuchlanishli, 6 ta kўmir-rux yoki marganets-ruxli elementlardan tuzilgan kichik kom’akt batareyalar juda keng қўllaniladi.
Ikkilamchi galg’vanik element yoki akkumulyator razryadlangandan sўng, aniқ turiga boғliқ ҳolda, bir necha 10 dan bir necha 1000 gacha қayta zaryadlash mumkin. Қўrғoshinli(kislotali) akkumulyator juda keng tarқalganlardan biri ҳisoblanib,uni tuzilish ‘rintsi’i 4.12-rasmda kўrsatilgan.