4-mavzu. Korxonalarning ishlab chiqarish faoliyatini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni tahlil qilish usullari. Reja

4.2. Mehnat omillaridan samarali foydalanish ko‘rsatkichlari. Mehnat 
unumdorligi haqida tushuncha va uning mohiyati. Korxonalarning 
mehnat resurslari bilan ta’minlanishi va ulardan samarali 
foydalanishni tahlil qilish usullari. 
Korxonalarning ish kuchi bilan ta’minlanishini tahlil qilishda ishlovchi barcha 
xodimlarning tarkibi aniqlanadi. .Korxonaning ishchi kuchi bilan qay darajada 
ta’minlanganligi. Ular ikki turkumgabo‘linadi: asosiy faoliyatda ishlovchi vaasosiy 
bo‘lmagan 
faoliyatdaxizmat 
qiluvchi 
xodimlar. 
O‘z 
navbatidaasosiy 
faoliyatdaxizmat qiluvchi xodimlar quyidagi toifalargabo‘linadi: ishchilar, 
xizmatchilar, shu jumladan, rahbarlar, mutaxassislar va boshqaxizmatchilar. Ushbu 
qayd etilgan xodimlar mahsulot ishlab chiqarishda birday qatnashmaydilar. Agar 
rahbarlar, mutaxassislar vaxizmatchilar soni bo‘yicha faqat mutlaq farq aniqlansa, 
ishchilar soni bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish o‘sish sur’atini hisobgaolgan 
holda nisbiy farq ham aniqlanadi. Nisbiy kamlik esa mehnat unumdorligi 
o‘sganligidan dalolat beradi.
Mehnat unumdorligi vaqt birligi (soat, smena, oy, kvartal, yil) ichida 
ishchilar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki bir mahsulot 
birligini ishlab chiqarishga sarf qilingan vaqt birligi bilan o‘lchanadi. 
Mehnat unumdorligini hisoblashda quyidagi uch ko‘rsatkichdan foydalanish 
mumkin: 
1. Natura ko‘rsatkichlar. 
2.Shartli-natura ko‘rsatkichlar. 
3. Pul (qiymat) ko‘rsatkichlari. 
Mehnat unumdorligi moddiy ishlab chiqarishda vaqt birligi davomida hosil 
qilingan mahsulot miqdori bilan o‘lchanadi. Bunda individual korxona va xalq 
xo‘jaligi ko‘lamidagi mehnat unumdorligi farqlanadi.
Ijtimoiy mehnat unumdorligi moddiy ishlab chiqarishda band bo‘lgan har bir 
ishlovchi hisobiga hosil qilingan milliy daromad miqdori bilan o‘lchanadi. Sanoat 
korxonalarida mehnat unumdorligi darajasi tovar mahsulotining hajmini 
ishlovchilarning soniga nisbati bilan aniqlanadi. Tahlil jarayonini chuqurlashtirish 
uchun bir ishchiga to‘g’ri keladigan o‘rtacha yillik, kunlik va soatlik ish 
unumdorligi ham hisoblanadi. Ushbu ko‘rsatkichlar tovar mahsuloti hajmini 

---

mutanosib tarzda ishchilarning ro‘yxatdagi soniga, hamma ishchilar tomonidan bir 
yilda ishlangan kishi-kunlariga va kishi-soatlariga nisbati tariqasidaaniqlanadi.