4-mavzu: Mantiq Reja

Dialektik mantiq. Formal mantiq. Matematik mantiq.

Formal mantiq to‘g‘ri tafakkur shakllari va qonunlarini o‘rganuvchi falsafiy fan bo‘lib, tafakkurning strukturasini fikrning konkret mazmuni va taraqqiyotidan chetlashgan holda, nisbatan mustaqil ravishda olib o‘rganadi. Uning diqqat markazida muhokamani to‘g‘ri qurish bilan bog‘liq qoidalar va mantiqiy amallar yotadi. Biz o‘rganadigan fan formal mantiqdir.
Dialektik mantiq formal mantiqdan farqli o‘laroq, tafakkurni uning mazmuni va shakli birligida, hamda taraqqiyotida olib o‘rganadi.
Dialektik mantiq tabiat, jamiyat va tafakkur taraqqiyotining eng umumiy qonuniyatlari haqidagi fan. Bu qonuniyatlar umumiy tushunchalar - kategoriyalar shaklida o‘z aksini topadi. Shuning uchun dialektik mantiq dialektik kategoriyalar haqidagi fan sifatida ham belgilash mumkin. U dialektik kategoriyalar tizimini ifodalab, ularning o‘zaro bog‘lanishi, ketma-ketligi va bir kategoriyadan ikkinchisiga o‘tishini o‘rganadi. Dialektik mantiq dialektika va bilish nazariyasi bilan, dialektik materializm bilan mos keladi. Shu ma'noda, dialektik mantiq “... tafakkurning tashqi shakllari haqida emas, balki “barcha moddiy, tabiiy va ma’naviy narsalar”ning rivojlanish qonuniyatlari, ya’ni... bilim tarixining natijasi, yig‘indisi, xulosasi haqidagi ta’limot mavjud. dunyo”⁵. Oʻziga xos dialektik mantiq hamma narsa va hodisalarni ularning oʻzaro bogʻliqligi, har tomonlama bogʻliqligi va vositachiligida, rivojlanishida, tarixida koʻrib chiqish dialektik mantiq yondashuvini xarakterlaydi. Inson tafakkurini va uning kategoriyalarini o‘rganishga dialektik mantiq insoniyat bilimining butun tarixini umumlashtirish natijasidir.
Dialektik mantiq tafakkurni ob'ektiv voqelikning in'ikosi sifatida ko‘rib, falsafaning asosiy savoliga materialistik yechimdan kelib chiqadi. Ushbu tushunchaga ob'ektiv dunyodan mustaqil soha sifatida tafakkur qilish g'oyasidan kelib chiqadigan dialektik mantiqning idealistik tushunchalari qarshi bo‘lgan va qarshilik ko‘rsatmoqda.
Dialektik mantiqning vazifasi falsafa tarixini, barcha alohida fanlar tarixini, bolaning psixik rivojlanish tarixini, hayvonlarning psixik rivojlanish tarixini, til tarixini, psixologiyani, his fiziologiyasini umumlashtirishga tayangan holda. organlar, texnik va badiiy ijod, ilmiy bilishning mantiqiy shakllari va qonuniyatlarini, ilmiy nazariya usullarini qurish va rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganish, bilimlarni uning ob'ekti bilan bog'lash usullarini aniqlash va boshqalar. Dialektik mantiqning muhim vazifasi ilmiy bilishning tarixan shakllangan usullarini tahlil qilish va u yoki bu metodning evristik imkoniyatlarini, uni qo‘llash chegaralarini va yangi usullarni o‘rganish imkoniyatlarini aniqlashdir.