4-mavzu. Matematik modellashtirish, sonli tahlil usullarini tizimlarda amalga oshirish. Hisobli eksperiment. Reja

 
MathCad dasturi haqida umumiy tushunchalar. 
Bu kitobda Mathcad dasturi, uning dizayni va interfeysi haqida umumiy ma’lumotlar 
berilgan. Dasturning imkoniyatlari, afzallik tomonlari va misollar keltirilgan.
Mathcad-o’zi nima?
Mathcad-universitet professor-o’qituvchilar, stajyorlar, tatqiqotchilar, aspirantlar, 
talabalar, texnik muxandislar, fiziklar, qolaversa barcha kasb egalari uchun hisoblash ishlarni 
bajaruvchi dastur ta’minoti hisoblanadi. Bu dastur bilan turli kasb egalari o’z sohasi bo’yicha 
masalalarni hal etishi va kerakli grafiklarni, diagrammalarni olishlari mumkin. Mathcad dasturini 
boshqacha qilib ayttanda dasturlash tili deyish mumkin.
Mathcadda matematik tenglamalarni qog’ozga qanday yozilsa, ekranga ham shunday 
yoziladi. Bir vaqtning o’zida natijalarni ham olish mumkin. Foydalanuvchi bema’lol 
tenglamalariga ham izoh yozishi, 2 va 3 o’lchovli grafiklarni ham chizishi mumkin. Mathcad 
afzal tomonlaridan biri murakkab hisoblashlarni bajara olishi imkoniga ega. Foydalanuvchi 
masalasini, maqolasini, qolaversa barcha ilmiy ishlarini tayyorlashda ularni formatlash va 
chiroyli ko’rinishga keltirishda Mathcad ko’p imkoniyat yaratib beradi.
Mathcad yuzdan ortiq o’zgaruvchili va konstantali chiziqli va chiziqsiz tenglamalar 
tizimi, matritsa va vektorlar ustida amallar, algebraik hisoblashlar, Laplas, Fur’e integrallari, 
massivlar, oddiy differentsial tenglamalar, chegaraviy shartlar, xususiy hosilali differentsial 
tenglamalar, polinomlarni tushuna oladi, ular ustida hisoblash ishlarini bajaradi.
Mathcad ilmiy ishlarning natijalarni grafiklar bilan vizual qarashga imkon beradi. 
Foydalanuvchi funktsiyalarini osongina 2 va 3 o’lchovli grafiklarda turli ranglar, tumanli 
ko’rinishida, tekislikda tasvirlash imkoniga ega bo’ladi. Mathcad Help darchasidan 
foydalanishda ancha qulayliklar yaratilgan, bu ma’lumotnomadan kerakli ma’lumotlarni 
osongina qidirib topish mumkin.
Zamonaviy komp’yutyer matyematikasi matyematik hisoblarni avtomatlashtirish uchun 
butun bir birlashtirilgan dasturiy tizimlar va pakyetlarni taqdim etadi. Bu tizimlar ichida 
Mathcad oddiy, yetarlicha qayta ishlangan va tyekshirilgan matyematik hisoblashlar tizimidir.

---

Umuman olganda Mathcad – bu komp’yutyer matyematikasining zamonaviy sonli 
usullarini qo’llashning unikal kollyektsiyasidir. U o’z ichiga yillar ichidagi matyematikaning 
rivojlanishi natijasida yig’ilgan tajribalar, qoidalar va matyematik hisoblash usullarini olgan. 
Mathcad pakyeti muxandislik hisob ishlarini bajarish uchun dasturiy vosita bo’lib, u 
profyessional matyematiklar uchun mo’ljallangan. Uning yrdamida o’zgaruvchi va o’zgarmas 
paramyetrli algyebraik va diffyeryentsial tenglamalarrni yechish, funktsiyalarni tahlil qilish va 
ularning ekstryemumini izlash, topilgan yechimlarni tahlil qilish uchun jadvallar va grafiklar 
qurish mumkin. Mathcad murakkab masalalarni yechish uchun o’z dasturlash tiliga ham ega.
Mathcad intyerfyeysi Windowsning barcha dasturlari intyefyeysiga o’xshash. Mathcad 
ishga tushurilgandan so’ng uning oynasida bosh myenyu va uchta panyel vositasi chiqadi: 
Standart (Standart), Formatting (Formatlash) va Math (Matyematika). Mathcad ishga tushganda 
avtomatik ravishda uning ishchi fayli Untitled 1 nom bilan ochiladi va unga Workshet (Ish 
varag’i) dyeyiladi. Standart (Standart) vositalar panyeli bir nyecha fayllar bilan ishlash uchun 
buyruqlar to’plamini o’z ichiga oladi. Formatting (Formatlash) formula va matnlarni formatlash 
bo’yicha bir nyecha buyruqlarni o’z ichiga oladi. Math (Matyematika) matyematik vositalarini 
o’z ichiga olgan bo’lib, ular yrdamida simvollar va opyeratorlarni fayli oynasiga joylashtirish 
uchun qo’llaniladi. Quyidagi rasmda Mathcadning oynasi va uning matyematik panyel vositalari 
ko’rsatilgan (1-rasm):
1-rasm. Mathcad pakyeti oynasi va uning matyematik panyel vositalari. 
Colculator (Kol’kulyator) – asosiy matyematik opyeratsiyalar shabloni; Graph (Grafik) – 
grafiklar shabloni; Matrix (Matritsa) – matritsa va matritsa opyeratsiyalarini bajarish shabloni; 
Evluation (Baholash) – qiymatlarni yuborish opyeratori va natijalarni chiqarish opyeratori; 
Colculus (Hisoblash) – diffyeryentsiallash, intyegrallash, summani hisoblash shabloni; Boolean 
(Mantiqiy opyeratorlar) – mantiqiy opyeratorlar; Programming (Dasturlashirish) – dastur tuzish 
uchun kyerakli modullar yaratish opryeatorlari; Greek (Gryek harflari) - Symbolik byelgililar 
ustida ishlash uchun opyeratorlar.