4-Мавзу: Тупрок хосил килувчи омиллар ва уларнинг ахамияти

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI


BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
Geografiya kafedrasi
I.Q. Nazarov


TUPROQLAR GEOGRAFIYASI
(tuproqshunoslik asoslari bilan)

O`quv-uslubiy qo`llanma

Buxoro – 2005.
Ushbu uslub qo`llanma “5440500 - Geografiya” bakalavr ta'lim yo`nalishi talabalari uchun mo`ljallangan bo`lib, unda tuproqshunoslik asoslari hamda tuproqlar geografiyasi fanlarining o`rganish ob'yekti, predmeti, tuproqlar fizikasi va kimyosi, shakllanishi va rivojlanishi, klassifikatsiyasi va ularning hududiy taqsimlanishi batafsil yoritilgan.

Taqrizchi: Buxoro Davlat Universiteti Agronomiya

kafedrasi mudiri qishloq xo`jalik fanlari
nomzodi dotsent M.Hamidov
Mazkur uslubiy qo`llanma Buxoro Davlat Universiteti tarix – geografiya fakulteti ilmiy kengashining 2005 yil 26 maydagi №7 yig`ilishi qaroriga muvofiq nashrga tavsiya etilgan.

K I R I SH

Tuproq tabiat yaratgan ulug` ne'matlardan biridir. Tuproq inson uchun eng avvalo ona zamin hisoblansa, ikkinchi tomondan u rizq – ro`z manbaidir. Tuproq tog` jinslari relyef, iqlim, suv, o`simlik hayvonot dunyosi kabi tabiatning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi, u o`ziga xos muhim xususiyatlarga ega. U eng avvalo V.V.Dokuchayev qayd qilganidek tabiiy- tarixiy hosila, landshaftlarning oynasidir, u jonsiz va tabiatni bir – biriga dialektik bog`lab turuvchi bir butunlikka ega bo`lgan tabiiy tizim qobiqdir V.A.Kovba qayd qilganidek u organik dunyo uchun boshpana-yashash muhitidir. Tuproqning eng muhim xususiyatlaridan biri uning unumdorlikka ega bo`lishi, ya'ni hosil berishidir. Geografik til bilan aytganda u landshaft ichidagi landshaftdir (I.K. Nazarov).
Tuproq turlari tabiiy sharoitga bog`liq holda joylarda o`zgaradi va o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`ladi. Xuddi shu asosda uning paydo bo`lishi va tarqalishi qonuniyatlari mavjud.
Tuproqshunoslik va uning geografiyasiga tegishli bo`lgan bilimlarni bilish geograf mutaxassis uchun juda muhim. Tuproq landshaftlarning poydevori ekan, tuproqshunoslikka xos bilimlarni bilishga intilish ham geograf uchun ham qarz ham farzdir.
Tuproq geografiyasini va tuproqshunoslik asoslarini bilmasdan turib tabiatni, tabiiy resurslarni tasavvur qilib bo`lmaydi. Ushbu uslubiy qo`llanmaning asosiy qismi tuproqshunoslik asoslariga bag`ishlangan. Tuproqlar geografiyasi esa qo`llanmaning so`nggi mavzularida o`z aksini topgan.
Qo`llanmada mahalliy tuproqlarning boniteti va kadastriga oid yangi ma'lumotlar keltirilgan.
Shubhasiz, ushbu ish kamchilik va nuqsonlardan xoli emas. Muallif ularni kelgusi nashrlarda inobatga olishni o`z burchi deb biladi.