4-mavzu: Xotira Quyidagi misollardan qaysi biri inson xotirasidagi qaysi assotsiatsiyaga mos kelishini aniqlang

4-mavzu: Xotira

1. Quyidagi misollardan qaysi biri inson xotirasidagi qaysi assotsiatsiyaga mos kelishini aniqlang.

№	Misollar	xotira assotsiatsiyalari
1	bola dastavval bog‘chaga kelgan paytida bog‘cha mudirasining tashqi ko‘rinishi, ovozi va munosabatlarini o‘z onasiga o‘xshatishi mumkin. Keyinchalik bola onasini ko‘rganda, mudira opasini va aksincha mudira opasini ko‘rganda onasini eslaydigan bo‘lib qoladi.	: izchillik assotsiatsiyasi,
2	bog‘chada bolasi har kuni o‘zining tarbiyachi opasi va tarbiyalanayotgan guruhini idrok qiladi. Keyinchalik, ya’ni katta bo‘lgandan so‘ng bog‘chasini eslasa tarbiyachi opasi va aksincha, tarbiyachi opasini eslasa, bog‘cha guruhi ko‘z o‘ngida gavdalanadi.	o‘xshashlik assotsiatsiyasi
3	yoz-qish, issiq-sovuq kabi narsalar	kontrastlik assotsiatsiyasi

2. Xotira turlarini aniqlang

№	Qisqacha ta’rif
1	inson faoliyatining har bir turida ruhiy faollikning u yoki bu ko‘rinishlarini ustunlik qilishida kuzatiladi	Harakat xotirasi.
2	his-tuyg‘ular, ruhiy kechinmalar, hissiyotlar, ehtiyojlarimiz va qiziqishlarimiz qanday qondirilayotganligidan, atrofimizdagi narsa va	His-tuyg‘u yoki hissiyot xotirasi
	hodisalarning xususiyatiga nisbatan munosabatimiz qay tarzda amalga oshirilayotganligidan doimo xabar berib turish imkoniyatiga ega
3	tasavvurlar va turmush manzaralari, shuning bilan birga, tovushlar, ta’mlar, ranglar shakllar, bilan bog‘liq bo‘lgan xotira turi
4	fikr va mulohazalar, aniq hukm hamda xulosa chiqarishlar tashkil etadi	So‘z-mantiq xotirasi
5	ma’lum maqsadni ro‘yobga chiqarish uchun muayyan davrlarda aqliy harakatlarga suyangan holda amalga oshirilishidan iborat xotira jarayoni	Ixtiyoriy xotira
6	ma’lum maqsadsiz aqliy, asabiy, irodaviy zo‘r berishsiz hayotiy ahamiyatga ega bo‘lgan keng ko‘lamdagi ma’lumot, xabar, axborot, ta’surotlarning ko‘pchilik qismini aks ettirish
7	muayyan daqiqalarda, lahzalarda, ayni paytda bevosita idrok qilinayotgan narsalarni go‘yo ko‘rishda, eshitishda davom etayotgandek tuyulishi
8	inson tomonidan bevosita amalga oshirilayotgan faol tezkor harakatlar, usullar uchun xizmat qiluvchi jarayonni anglatuvchi mnemik holat	Operativ xotira

Xotira mavzu bo‘yicha test topshiriqlari

1. Xotira – bu:

1. 
   avval orttirilgan bilimlarni saqlash;
   
2. 
   amaliy faoliyatda o‘tmish tajribasidan foydalanish psixik jarayoni;
   

v) hissiyotlar va idroklarga asoslangan insonning tajribani eslash qobiliyati;

g) inson o‘tmish tajribasini esda olib qolish, esda saqlash va eslashning psixik jarayoni.

2. Xotira jarayonlari:

1. 
   esda olib qolish, assotsiatsiyalar, tasavvurlar;
   
2. 
   esda olib qolish, esda saqlash, tasavvurlar;
   

v) esda olib qolish, esda saqlash, eslash, unutish;

g) esda olib qolish, tasavvurlar, unutish.

3. Xotiraning harakat, emotsional, obrazli va verbal xotiralariga bo‘linishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi:

1. 
   yetakchi analizator;
   
2. 
   aks ettirish predmeti;
   

v) sub’ekt faolligi;

g) faoliyat turi.

4. Xotiraning yuksak turi ... xotira hisoblanadi:

1. 
   harakatli;
   
2. 
   obrazli;
   

v) emotsional;

g) verbal.

Savol	1	2	3	4
jabob	g	v	g	a

4-mavzu: Xayol

3. Xayol jarayonlaridan xayol turlarini ajrating.

Xayol jarayonlari	Xayol turlari
1.Agglyutinatsiya	Ixtiyorsiz xayol
2.Tasavvur xayoli	Ixtiyoriy xayol
3. Ijodiy xayol	Realistik xayol
4.Giperbolizatsiya	10 Fantastik xayol
5.Tizimlashtirish
6. Aktsentlashtirish

1.Agglyutinatsiya

2.Tasavvur xayoli

3. Ijodiy xayol

4.Giperbolizatsiya

5.Tizimlashtirish

6. 
   Ixtiyorsiz xayol
   
7. 
   Ixtiyoriy xayol
   
8. 
   Aktsentlashtirish
   
9. 
   Realistik xayol
   

10 Fantastik xayol

2.Diqqatga (A), idrok (B), hayolga (C) xos xususiyatlarni aniqlang va jadvalning “javob” qismiga yozing.

1) Ongni bir nuqtaga to‘plash;
2) Gallyutsinatsiya hodisasi
3 Ilgarigi vaqtli aloqalarning qayta tiklanishi
4) Appertsepsiya hodisasi
5) Giperbolizatsiya
6) bir ob’ektga faol qaratish
7) ixtiyoriydan so‘nggi
8) narsa va hodisalarning bir butun holda aks etishi
9) Taxistoskop
Javob	A – 1,6,7	B – 2, 4,8	C – 3,5,9

Xayol mavzusi bo‘yicha test topshiriqlari

1. Yangi obrazlarni yaratishga asoslangan ijodiy faoliyat:

1. 
   idrok;
   
2. 
   tafakkur;
   

v) xayol;

g) diqqat.

2. Xayolning ko‘rish va eshitish turlariga bo‘linishiga asos bo‘lgan:

1. 
   yetakchi analizator;
   
2. 
   aks ettiriladigan jism;
   

v) materiyaning mavjud bo‘lish shakli;

g) sub’ektning faolligi.

3. Sust va faol xayolning farqlanishi:

1. 
   aks ettiriladigan jismga ko‘ra;
   
2. 
   materiyaning mavjud bo‘lish shakli;
   

v) aks ettirishning yo‘nalganligiga ko‘ra;

g) psixik faollik darajasiga ko‘ra.

4. Kundalik hayotda qo‘shilmaydigan turli sifat, xossa, qismlarni «birlashtirish»: a) agglitinatsiya;

b) tiplashtirish;

v) chizmalashtirish;

g) barcha javoblar noto‘g‘ri.

4-mavzu: Tafakkur

4 Tafakkur operatsiyalarini mazmuniga ko‘ra joylashtiring.

№

Tafakkur operatsiyalari

#

Mazmuni

1

Analiz

A

bir turkum ichidagi narsalarning birbiriga o‘xshashligiga va boshqa turkumdagi narsalardan farq qilishiga qarab narsalarni turkumlarga ajratish tizimi

2

Sintez

B

butunning uning qismlariga va elementlariga bo‘lgan munosabati aniqlanadi

3

Taqqoslash

C

ob’ektiv dunyodagi narsa va hodisalarning bir-biriga o‘xshashligi va bir-biridan farqi aniqlanadi

4

Abstraktsiya

D

tafakkurda aks etgan bir turkum narsalarning, o‘xshash muhim belgilarning shu narsalar to‘g‘risidagi bitta tushuncha qilib, fikrda birlashtirish

5

Umumlashtirish

E

hodisalarni ichki bog‘lanish va munosabatlardan qat’iy nazar bir tomonlama ta’kidlashdan iborat fikr yuritish

6

Konkretlashtirish

F

ayrim narsalar, faktlar, hodisa va fikrlar muayyan tartibda makondagi, vaqtdagi tutgan o‘rniga yoki mantiqiy tartibda joylashtiriladi

7

Klassifikatsiyalash

G

moddiy dunyodagi narsa va hodisalarning muhim xususiyatlarini farqlab olib, ana shu xususiyatlardan narsa va hodisalarning muhim bo‘lmagan ikkinchi darajali xususiyatlarini fikran ajratib tashlaymiz

8

Sistemalashtirish

H

narsa va hodisalarning ajratilgan ayrim qismlarini fikran va amaliy ravishda birlashtirib, butun holiga keltiramiz

Javoblar

1- G

2- B

3- C

4-A

5- D

6- E

7- A

8- F

2.Tafakkur sifatlarini ko‘rsating

№	Variantlar	Belgi uchun joy
1	Ko‘rgazmali-harakat tafakkur
2	Tafakkur mazmundorligi	2
3	Tafakkurning chuqurligi	3
4	Ko‘rgazmali-obrazli tafakkur
5	Tafakkurning kengligi	5
6	konkret tafakkur
7	obrazli tafakkur
8	Hukm
9	Tafakkurni mustaqilligi	9
10	yaqqol-predmetli tafakkur
11	Xulosa chiqarish
12	sermahsul tafakkur
13	Tafakkur ixchamligi	13
14	Tushuncha
15	Abstrakt tafakkur
16	Tafakkurning tezligi	16
17	nazariy tafakkur

3.Berilgan izohlarga mos raqamlarni jadvalning “raqamlar” qismiga yozing

№	Tushunchalar	№	Tushunchalar	Tafakkur	Raqamlar
1	Sintez	6	abstraksiyalash	Tafakkur operatsiyalari	1,3,6,7,8,
2	Induktiv	7	umumlashtirish
3	Taqqoslash	8	Analiz	Tafakkurning mantiqiy shakllari	2,4,5,9,10
4	Hukm	9	Xulosa
5	tushuncha	10	Deduktiv

Tafakkur mavzu bo‘yicha test topshiriqlari

1. Tafakkur jarayonining mohiyati jism va hodisalar o‘rtasida ... aloqa va munosabatlarni o‘rnatishdan iborat: a) sababsiz;

b) o‘zgarishli;

v) sababiy-oqibat;

g) tafakkur mohiyatiga tegishli bo‘lmagan aloqalar.

2. Nazariy va empirik tafakkurni shunga ko‘ra farqlaydilar:

1. 
   masalalarning tipiga ko‘ra;
   
2. 
   umulashtirishlarning xususiyatiga ko‘ra;
   

v) sub’ektning faolligiga ko‘ra;

g) yetakchi analizatorga ko‘ra.

3. Asosiy tafakkur operatsiyalari:

1. 
   analiz, sintez, tasavvurlar, hukmlar;
   
2. 
   taqqoslash, analiz, sintez, umumlashtirish, bilim;
   

v) analiz, sintez, abstraktsiyalash, umumlashtirish, xulosa;

g) taqqoslash, analiz, sintez, abstraktsiya, umumlashtirish, aniqlashtirish, tasniflash, tizimlashtirish.

4. Tafakkurning mantiqiy shakllari – bu:

1. 
   hukm, xulosa, tushuncha;
   
2. 
   hukm, analiz, sintez;
   

v) taqqoslash, umumlashtirish, bilim;

g) xulosa, tasniflash, analogiya.

savol 1 2 3 4 javob b g v a