Ўхшама ёрдамида ёдгорликнинг дастлабки ёки ундан кейинги қиёфалари аниқланади. Яъни ўхшама нафақат дастлабки қатламни ўрганиш учун, балки кейинги қатламларни ўрганиш учун ҳам қўлланилади. Ўхшама воситасида муайян ёдгорликнинг тари- хидаги ўми ва роли аниқланади. Аниқлик ўрганиш жараёнида тобора чуқурласбади.
Ўхшама дастлабки тахмин (ишчи фараз) қилиш имкониятини беради. Ўхшама ёрдамида натурадаги тадқиқ маълуинотларини, масалан кичик бир қолдиғини, талқин қилиш имкониятирии беради. Бунда қолдиқ баҳоланади, бутун унсур қиёфаси аниқланади.
Ўхшама таъмирлаш тарихининг дастлабки даврларида намуна вазифасини ўтаган. Ўхшамага қараб таъмир ишлари бажарилган. Ҳозирги вақтда ўхшама график реконструксиядагила кенг қўлланилади. Таъмир лойиhасини яратишда ўхшама ва график реконструксия асосий услуб эмас, балки ёрдамчи услубди р. Hозирги асосий услуб археологик таъмирлашдир.
Ўхшамаларни ўрганиш йўллари кўп. Аввало, ўхсфрамаларнинг доираси (сони) аниқланади. Буларни аниқлашда қуйидаги беш асосий омиллар таъсир кўрсатади:
Вақт омили. Ўхшаманинг қурилиш вақти таъмирланувчи биноникидай бўлиши керак. Кейингилари хам бўлиши мумкин. Масалан, Самарқанддаги Улуғбек мадрасаси учун кейинги вақтда қурилган Шердор мадрасаси ўхшама сифатида қабул қилиниши мумкин.
Ҳудудий омил.
Мактаб омили. Бунга стилистик йўналиш, меъморч илик мак- таби, қурилиш устахонаси муайян меъморларга тегишли омиллар назарда тутилади.
Типологик омил. Ёдгорлик қайси бино типига лcирса, шу бино ўхшамаларидан фойдаланилади. Қўйилган вазифа омили. Бир ёдгорлик учун турли ўхшамалар олиниши зарур бўлиши мумкин. Масалан, турли қатламлар учун турли даврга мансуб ўхшамалар олинади. График таъмир учун бир ўхшама, амалий таъмир учун бошқа ўхшама керак бўлади.
Ўхшамалар имкон қадар кўпроқ олинади. Бу кўпроқ маълумот беради. Таъмирловчи ўхшамани ўз дидига қараб танламаслиги керак.
Ўхшаманинг яхши маълумоти ёдгорликнинг ўзидадир. Ёдгорликнинг ёнларидаги, яъни бир меъморий мажмуага кирувчи бинолар ҳам тўғри маълумот бериши мумкин. Ўхшама яхши ўрганилган бўлиши керак. Бузилиб кетган бино ҳам ўхшама си фатида қабул қилиниши мумкин. Ўхшамани адабиёт, ўлчов, фотосурат орқали билиш кифоя қилмайди. Жойига бориб ўрганиш керак бўлади.
Ўхшамалар тадқиқ учун ишлатилади. Айрим ҳолларда таъмир учун ҳам ишиатилиши мумкин.
Бир ўхшамани кўп ёдгорликларда қўллаш таъмирда "қолип"га, "штамп" га олиб келиш хавфини туғдиради.
|
