47 – tom ilimxan qurbanbay jıraw Tájibaev Jazıp alǵan: M. Seytniyazov (1957 jıl) 161

QARAQALPAQ FOLKLORÍ


47 – TOM

ILIMXAN

Qurbanbay jıraw Tájibaev

Jazıp alǵan: M.Seytniyazov

(1957 - jıl)

161

Burınǵı ótken zamanda,
Neshshe xalıq amanda,
Neshshe xalıq kamalda,
Ashtarxannıń boyında,
Asqar adır Alataw,
Alatawdıń jaǵası,
Sol jaylardı jaylaǵan,
Piskemis degen qalada,
Eliniń atı Badaqshan,
Piskemiste otırıp,
Badaqshandı soraǵan,
Musılmannıń xalqında,
Reyimsiz boldı bir xan.
Ash – arıqtı jılatıp,
Ol bir xannıń kásibi,
Haram maldı jer edi,
Ol patshanıń atını,
Aqpota xan der edi.
Altmısh eki hámeldar,
Altmısh eki móhirdar,
Tilla pıshaqlı sárdar,
Aqıl qosıp bárisi,
Shabıwıl urısh hár elden,
Reyimsizler jıyılıp,
Mal jıynaǵı qorıqqannan,
Aqpota xanǵa malay,
Ózi ediali hám,
Aqpotanıń waqtında,
“Kók ózek” degen jerinde,
Ádilbay degen bar edi.
Jıynaǵanı sansız mal,
Ádilbayday baylardıń,
Qanshayım degen qatını,
Aqıllı edi ol nashar,
Sol zamannıń ózinde,
Hár jurtlardan awıp – talıp,
Keler edi ol elge,
Sayıl bolıp adamlar.
Kelgen adamlardı ol,
Ǵazap bilen tuttırıp,
Kimi bolsın bilimli,
Kimisi bolsın ol shayır,
Qıyıwın tawıp olardı,
Nahaqtan endi óltirip,
Esitpeyin zarını,
Nasimi menen mashraptıń,
Nahaqtan qalıp qanına,
Sonıńdayın bul xannıń,
Bále kórinip basına,
Ráhim etpedi zalım xan,
Biysharalardıń kóz jasına,
Ǵárip penen puqara,
Kóndi xannıń isine,
Heshkim taqat bermedi,
Aqpota xannıń kúshine.
Kúnler ótip bir kúni,
Shamal payda boladı,
Jerler endi qozǵalıp,
Sháhár jayları quladı.
Aqpotaday xanları,
At kótermes biyleri,
Aqıl bergen iyshanı,
Teris pikir mollası,
Tam astında qaladı,
Domalanıp, jumalap,
Otawları quladı,
Neshe – neshe, zalımlar,
Dúnyadan ármanlı ótedi,
Jıyǵan sonda dúnyası,
Malı menen túyesi,
Aldı – aldına ketedi.
Bul báleni kórgenler,
Tiri aman qalǵanlar,
Oylanıp hayran boladı,
Sonsha maldan ayrılıp,
Bay edi ǵoy Ádil taz,
Bul da sımpıyıp qaladı.
Kól boyına jıyılıp,
Múyten, mańǵıt xalıqları,
Káspi bolıp balıqshı,
Qańıraǵan sháhár shetinde,
Awqatgúzarlıq qılıp,
Kúneltedi elleri.

Ádil menen Qanshayım balıq awlap ekewi, adam bolmaq tilegi, bir kúnleri Qanshayımday qatınınıń dúrsildedi júregi. Júregi dúrsildep, ján – jaǵına qarap, “áy ǵarrı” dep, Ádil taz babaǵa qarap bir – eki awız sóz aytadı:

- Áy, joldasım Ádil ǵarrı, arzım bar,
Men bolǵanman sendey sorǵa miyasar,
Elge tiyip zalım xannıń kesiri,
Qayda ketti bizler jıyǵan dúnya mal?

Seniń menen oynap – kúlip boldım shad,

Jaman salar jaqsılarǵa qayǵı – dárt,
Áwel edik dáwran súrip shadlıqta,
Qartayǵanda bar ekenǵoy kóp miynet.

Kózlerimnen aǵar meniń qanlı – jas,

Eńbekli dúnyaǵa salǵıl ǵayrat – kúsh,
Ekewimiz qosılıp tilek eteyik,
Izińe ergen bolǵay seniń bir joldas.

Biyperzentlik bendesine jaman dárt,

Xalıqlar ushın jiger barda qıl miynet,
Kórdiń burın kóp dúnyanıń qızıǵın,
Qosılıp tileyik alladan perzent.

162

Balalardı kórip ishim janadı,
Oynaǵanda janım otqa saladı,
Men sınayman, neshshe endi xalıq ta,
Perzent tilep qubırlarǵa baradı.

Íshqı otına kúyip – kúyip janalı,

Túwellep bir túyinshikler alalı,
Qol uslasıp birge bárhá ekewmiz,
Qubırlardan jalǵız perzent soralı.

Sol waqta Ádil baba shorshıp ketti. Qatınına keyip basladı:
- Úydegi azınawlaq jeytuǵın dánimdi de áwliyeniń shıyıqshısına aparıp berip, “áwmiyin” degennen sımpıyıp qaytıp, mendey sorlını ash qoyayın dep júrseń be? Áwliyeńde káramat bolsa, qábirinen turıp, ózi pátiya berer edi. Jatqan ólikti satıp otırǵan sum shaytanlarǵa aparıp beremen dep ıqlaslanasań. Men de jılayın, sen de jıla. Qúdiretinen tile. Qoy, otır, - dedi de, Ádil baba balıq awlawǵa qayrılmay kete berdi.
Sol waqtında kúnniń jartısı ǵana shıǵıp turǵan eken. Kún batısında bir tóbeniń ústinde bir túp aqsardıń gúlleri kúnge shaǵılısıp, álwan – álwan dónip jarqırap, Qanshayımnıń kózine kórindi. Bayı ketken soń Qanshayım aqsardıń qasına barıp, bir gúlin julıp qolına alıp, aqsarǵa qarap bir sóz aytadı eken:

- Aqsar, aldım seniń jalǵız gúlińdi,
Sóyleteyin búgin shiyrin tilimdi,
Altmısh álwan jaynar seniń gúlleriń,
Ádil salar maǵan qayǵı – zulımdı.

Bayımnıń basınan ketkendi dáwlet,

Aqsar, qılsam deymen saǵan qırıq kún shárt,
Burınǵınıń aytıp ketken sózi bar,
Hár giyada bolar deydi qásiyet.

Men qarasam, xalıq balları oynaydı,

Biyperzentpen, eki kózim jaynaydı,
Saǵan zarlap aytsam deymen tilekti,
Sendey aqsar biyqásiyet bolmaydı.

Payan qılmas adamzatqa dúnyalar,

Ámirlik jılap óttim zarı – zar,
Shópti kórseńqalı kórme der edi,
Xalıqtıń aytqan sonday jaqsı sózi bar.

Jılay – jılay aqtı kózden qanlı jas,

Aqsar, ursam deymen saǵan jılap bas,
Keshe – kúndiz tilek tilep qúdiretten,
Qılayın, jániwar, men saǵan ıqlas.

Bul sózlerdi aytıp Qanshayım úyine qayttı. Bayı balıq awlawda júrgende, keshte de kelmegen waqlarında ǵamǵa júzin soldırıp, etegine jas toltırıp, aqsardıń túbine barıp, “bir káramat bolmasa, bunday shóp bolmas edi” dep, soǵan qırıq kúnge shekem túnedi. Bir kúni keshte aqsardıń túbinde jatsa, bir adam tusına keldi. Qırma saqal, alakóz, orta boylı, shiyrin sóz, taǵı bir kisi keldi qolında bir shıbıqtı oynatıp. Kelip turıp ekewi Qanshayımǵa shıbıqtı beredi. Qanshayım ońım ba dep oylaydı. Alakóz, orta boylı adam bir sóz aytadı:

- Arzım esit, áy, nashar,
Tilegińdi qabıl qıldı,
Bir Yaratqan sol Jabbar,
Bir perzentti ol saǵan,
Qıldı Táńri miyasar.
Bala dep boldı bawrıń qan,
Qırıq kúnge shekem tilediń,
Sen perzentti Alladan,
Shıbıqtı berdim qolıńa,
Bul boladı bir bala,
Bul bir balań boyıńda,
Hámile bolıp qalǵandı.
Tórt ay degen waqtında,
Ziya – zulpıń tararsań,
Ján – jaǵıńa qararsań,
Bir ajdarha júregińe,
Sonda jerik bolarsań.
Ajdarha bolar ol tayar,
Ǵarrıń jılar zar – zar,
Ajdarhanıń júregin,
Kábap etip pisirip jep,
Tarqatarsań sen qumar.
Toǵız aylar bolǵanda,
Ayı – kúni tolǵanda,
Ishińdegi ol bala,
Shıǵar sonda dúnyaǵa.
Tuwar waqta balanı,
Bolmasın janıńda nashar,
Balań jerge túskende,
Ǵarrıńız hayran qalar,
Óltiremen dep seni,
Baltasın qolına alar,
Óltirdirme balanı,
Ishleriń ottay janar,
Bul balańnıń sekili,
Jılan súwrette bolar,
Ǵarrıń sonda maydanda,
Qumar kózlerin jaslar,
Qırıq kún ótkende aradan,
Tuwǵan balań, áy, nashar,
Jılan kebini taslar.
Bir aydarı altınnan,
Bir aydarı gúmisten,
Bilekleri toqpaqtay,

163

Jawırınları qaqpaqtay,
Ózi bolar sulıwshıq,
Awzı – murnı oymaqtay,
Sóylegen sózi qaymaqtay.
Qırıq kún degen waqtında,
Til shıǵadı balańa,
Bunı kórer ǵarrıńız,

Sonda qattı quwanar,

Bul balańnıń atını,
Baxıt penen ol dáwlet,
Qızır menen úshewi,
Kelip atını qoyar,
Ash kózińdi nashar, - dep,
Aybatlandı adamlar.

Qanshayım kózin ashıp, aqılı sasıp qarasa, hesh jerde adam joq. Aqsardıń túbinde jatqanın kórip, ornınan ushıp turıp, qaǵınıp – silkinip úyine bardı. Úyine barıp muńayıp otırdı. Baba sol kúni namazlıger waqtında beli búgilip, mańlayınan teri tógilip, salǵan awı da maylap ketip, bir qordan balıqtı arqalap, awıl – úylerdi bir quwantayın dep, esikten kúlip kirdi. Qarasa, Qanshayımnıń bir nársesin joyıtqanday bolıp otırǵanın kórdi. Bunıń kewlin sorayın dep, baba Qanshayımǵa qarap bir sóz aytadı:

- Men ketkende sen ediń ǵoy gúlbáhár,
Shın ashıqlıq ǵosh jigitke ot salar,
Men kelgende alǵır qustay talpınıp,
Kewlińizge tústi, kempir, ne qıyal?

Men qılmayman bul jáhanda hesh uwayım,

Qızıl gúldey solǵan búgin shırayıń,
Bir jamannan sóz keldi me kewlińe,
Ármanıńdı aytqıl maǵan, Qanshayım.

Qordandı arqalap keldim qıylanıp,

Súyinemen bul moynıńa qol salıp,
Shıǵar ediń talshıbıqtay buralıp,
Nege otırsań, kempir, bulay oylanıp?

Maǵan boldıń bir neshe jıl nazlı yar,

Pisirgen tahamıń bolsın sheker – pal,
Qıl xızmetti, kempir, hasla qıylanbay,
Usı búgin kúlip – oynap kewlim al, -

Degennen Qanshayım ornınan ırǵıp turıp, kúle shıray berip, balıqlardı tazalap qazanǵa salıp, ózinen artqanın qońsı – qobaǵa berip,kewlin alıp, waqtı – xoshlıq penen tahamdı jep bolıp, tósekti kempir keńnen salıp, babaǵa qarap, kewlin kóterip, kózin súzip, waqtın xoshlap, juwap taslap, bir juwap aytqan eken:

- Qanshayım deydiler dúnyada atım,
Jas on bestey bolsın, ǵarrı, ǵayratıń,
Qushaqlasań qılday meniń belimnen,
Berer boldı Alla seniń muradıń.

On segizde tar kelgendey kóylegim,

Jigirmada jumırayın bilegim,

Íqlas penen dáwran súrsek, áy, ǵarrı,

Qabıl bolar boldı búgin tilegiń.

Men túsimde kórdim neshshe adamlar,

Qapa bolıp shekpe hasla qayǵı – zar,
Xalıq boldı ekewimizge tilekles,
Súreyik dáwrandı bizler biymálel.

Bul gápti aytıwdan babanıń júregi tasıp ketti. – Bunıń túsinde bir máni bar shıǵar. Sorawdıń hajatı bolmaydı. Bir – eki awız sóz aytıp waqtın xoshlayın, - dep, baba bir juwap aytadı:

- Qulaq salǵıl, Qanshayımjan, sózime,
Qızday bolıp kórineseń kózime,
Burınlarda bunday sózdi aytpadıń,
Bir qızıqlı sóz aytasań ózime.

Íshqı etemen kólde balıq oynına,

Ashıqlarday qollar salsam moynıńa,
Bergey Alla sendey kempir tilegin,
Úmit etip men kireyin qoynıńa, -

Deyip sonda bul baba,

Keshirdi neshshe ármandı,
Tal shıbıqtay buralıp,
Tań atqansha súredi,
Qayǵısız olar dáwrandı.
Qanshayımday yarı menen,
Qılıp sonda sáwbetti,
Baba kórip rahattı,
Tań atqan soń turadı,
Qılıp taza táretti,
Ayaǵı jerge tiymesten,
Kókózektiń boyına,
Baba balıǵına ketti.

Aylardan ay ótti, kúnlerden kún ótti. Qanshayımnıń boyına hámile pitti. Usılay etip aradan tórt ay ótti. Tórt ayda tuw lipasın kiygendey bolıp, ziya – zulpı órildi. Kóziniń aldına ajdarhanıń júregi kórindi. Onıń júregin kábap etip jesem dep oyladı. Ízǵar jerge bawırın berip, sirá ornınan turmadı. Bir kúni kelip Ádil ǵarrı kempiriniń hal – jaǵdayın bir – eki awız sóz benen sorap turǵan qusaydı:

164

- Ázelden qılaman hár kúni uwayım,
Sózleriń mazalı, qulqıń múlayım,
Kótermeyseń qara jerden bawrıńdı,
Ne sebepten soldı seniń shırayıń?

Arzımdı esitkil, áy, nazlı yarım,

Sen muńaysań shıdamaydı qararım,
Hár kún kórip boldım endi biytaqat,
Ayt kewlińe kelgen maǵan ármanıń.

Sen ıńırandıń, maǵan boldı dúnya tar,

Dártli adam kúnnen – kúnge muńayar,
Sózler aytsam, sen bermeyseń hesh xabar,
Ármanıńdı aytqıl maǵan, nazlı yar.

Baylıq súrdim Baǵdat atlı jurtıńda,

Shıdamayman bul ashlıqtıń dártine,
Sennen basqa súygenim joq jáhanda,
Neler tústi, Qanshayımjan, yadıńa?

Bul gápti aytqanda Qanshayım bawrın kóterip:
- Áy, ǵarrım, kemlikti alaberme yadıńa, janım, sen ediń qara kózim, kewlińe kelmese, saǵan aytar bir – eki awız sózim bar, - dep ǵarrısına qaraydı.

- Qulaq salıp kim tıńlaydı dártimdi,
Ádil baba dep aytadı atıńdı,
Kórinedi ajdarhanıń júregi,
Kábap qılıp jesem ajdarha júregin.

Senseń meniń bul dúnyada tiregim,

Bay tabadı qatınınıń keregin,
Kewilińe sózim awır kelmese,
Keltireseń ajdarhanıń júregin.

Jeriklikten shıǵar boldı bul janım,

Betińnen qashıptı, súyiklim, qanıń,
Keltirseńiz ajdarhanıń júregin,
Kábap qılıp jemek meniń ármanım.

Awırıwlarda kóp boladı hám qıyal,

Dúnya boldı kúnnen – kúnge maǵan tar,
Alıp kelseń ajdarhanıń júregin,
Qanshayım qatınıń sonda jazılar.

Sóyler sózim hár waqtında sheker – pal,

Bul awırıwdı Alla qılǵan miyasar,
Keltirmeseń ajdarhanıń júregin,
Sen bolarsań, baba, maǵan gúnakar.

Sonda baba shorshınıp ketip, oyerde otırıp, búyerde turıp, “tuwǵan bala – shaǵań da qurısın” dep, dalaǵa shıǵıp, ishke kirip, “Astawpıralla, astawpıralla, bul ne degen sóz boldı, usı qatın ájelime jeteyin dep júr me” dep oyladı. Babanıń eski sawatı bar eken. Bir kitapların qolına alıp kórip, qatınınıń jerik bolǵan nársesin tawıp bermese gúnakar bolatuǵının bilip, baba kólge barıp eshegin ákeldi. Eshegin ertlep, góne qorjının saldı. “Eń bolmasa qulan – kiyiktiń – aq júregin ákelip bereyin, alǵalı qatınım menen qattı bawırman edim, bir – eki awız sóz aytıp waqtın xoshlap keteyin” dep, beline sholaq taskeser qılıshın da baylap, oqjayın qolına alıp bir sóz aytıp turǵan jeri eken:

- Soldırmadım biygúnanıń gúlini,
Jaqsılıqtan hesh tappadım minińdi,
Men keteyin tawdı qoymay aralap,
Nesip bolsa, men alayın kewlińdi.

Izlegen tabadı joqtıń deregin,

Qanshayımjan, qabıl bolsın tilegiń,
Seniń ushın janım otqa salayın,
Keltireyin ajdarhanıń júregin.

Taw basları ashıladı lalazar,

Íqballıǵa tilegeni tabılar,
Taw aralap neshshe kúnler júreyin,
Tawlarda boladı sol aytqan ajdar.

Sennen basqa yardı endi netemen,

Aytqan xızmetińe házir ketemen,
Tartaǵoysa ol ajdarha demine,
Ne qılaman, eshegimdi tutaman.

Sózlerińe seniń, yarım, eremen,

Írazı bol, ájel jetse ólemen,
Dúrsildedi meniń búgin júregim,
Aytqanıńdı bir kún tawıp kelemen.

Bul sózlerdi aytıwdan,

Eshegini jetelep,
- Xosh qal, yarım, xosh qal, - dep,
Aldına qaray entelep,
Bir kún tamam jol júrdi,
Tuwrı menen tótelep,
Alatawdı aralap,
Qayda eken ajdar dep,
Jıralardı sıǵalap,
Eki kún tamam jol júrdi,
Sonda taw boldı duman,
Ol dumandı aralap,
Baratırsa bul baba,
Ol babanıń aldında,
Altınday bası jaltırap,
Hár bir tasqa oralıp,
Bir oqjılan baratır,
Iyretilip, buralıp.
Baba sonda qılıshtı,

165

Qáwipsinip alıp qolına,
- Jinbeken ya shaytan ba,
Nege aldımnan ketpeydi,
Atańa nálet oqjılan, -
Dep baba hayran boladı.
Sol waqtında qarasa,
Gúrildi payda boladı,
Gúrildini esitip,
Baba shorshıp turadı.
Tawdıń bir úlken sayında,
Narday bolıp gúrkirep,
Múyizleri jarqırap,
Shashı attıń jalınday,
Awzı tawdıń jarınday,
Bir ajdarha kórindi.
Ajdarhanı ol kórip,
Aldındaǵı oqjılan,
Jayday bolıp búgildi,
Ajdarhaǵa tigildi.
Bul islerdi kórgen soń,
Ádildeyin bul babań,
Muradına jetedi,
Shókelep turıp oqjılan,
Ajdarhanıń awzına,
Birden ózin atadı,
Ajdarhanıń awzınan,
Kirip ketip, bawrınan,
Sırtqa shıǵıp ketedi.
Oqjılan ǵayıp bolǵan soń,
Iymanını bul baba,
Qayta – qayta aytadı,
Endigi gezek bizge dep,
Ádil atlı bul baba,
Eshegin alǵa tutadı.
Baba qaray beredi,
Eshek tura beredi,
Ajdarhanıń ólgenin,
Sol waqtında biledi.
Qılıshın alıp qolına,
Barsa ajdar janına,
Kórgenniń aqlın alıptı,
Ajdarha ólip qalıptı.
Bunı kórip bul baba,
Sonda kewlin xoshladı,
Taǵı qarap jiberse,
Ajdarhanıń arjaǵında,
Ólip atır oqjılan.

Baba ajdarhanıń gáwharday bolǵan eki múyizin qılısh penen shawıp aldı. Bas terisi menen jalın da kesip aldı. Qarnın jarıp jiberip, júregin julıp aldı. Qatınına keregin qorjınǵa salıp, eshektiń beline minip alıp, úyine qarap hayt qoydı. Shaba – shaba bir yarım kún degende eshegi jaramay qaldı, qorjının arqalap, Qanshayımnıń tilegin qabıl qılǵanın táriyip etip, otawına kelgenshe mınaday sózlerdi aytıp kiyatır eken:

- Úylerim qaladan qashıq,
Kiyatırman tawdan asıp,
Iynim taldı kempirjan,
Shıqqıl, sırtqa shıq, sırtqa shıq.

Jaynaydı ashıqtıń kózi,

Qaytpas jaqsınıń sózi,
Iynim taldı, kempirjan,
Shıqqıl zańǵardıń qızı.

Ájel degen bir gúman,

Tawlardan shıqtı bir duman,
Qabıl boldı tilegiń,
Aldımda júrip oqjılan.

Bar eken tawda bir ajdar,

Jawı eken oqjılan,
Attı da óldi jániwar,
Shıq maydanǵa, nazlı yar.

Qorqa – qorqa tur edim,

Qabıl boldı tilegiń,
Keltirdim, qatın, aldıńa,
Al ajdardıń júregin.

Sol waqları bolǵanda,

Qanshayımday arıwdıń,
Tanaday kózi janadı.
Neshshe jilwa – naz benen.
Neshshe sheker sóz benen,
Qorjındı qoldan aladı,
Qoldan alıp qarasa,
Ajdarhanıń júregi,
Qabıl boldı nashardıń,
Sol waqtında tilegi.
Ishkerige kiredi,
Ottı jaǵıp jiberip,
Babasına Qanshayım,
Hár túrli sózlerdi aytıp,
Qayta – qayta súyedi.
Xızmet qılıp sol waqta,
Ettey etip tiledi,
Duz sebelep betine,
Sonda otqa saladı,
Kábap qılıp ol kempir,
Onıń qanın aǵızıp,
Terlep – tepship bul kempir,
Dártinen qalas boladı,
Sol waqtında Qanshayım
Muradına jetedi.
Búgin jatıp bul baba,
Qanshayımnıń qasında,
Erteń turıp bul baba,
Balıq awlawǵa ketedi.

166

Aydan – aylar ótedi,
Kúnnen – kúnler ótedi.
Toqqız ay, toqqız saatta,
Azayı – ándamı iyedi.
Qabırǵası qayısıp,
Awırıwı endi basqa – dı,
Quwıqları qaqsadı,
Bel omırtqa sırqırap,
Qnshayımday biyshara,
Sonda tolǵaqqa basladı.

Sol máhálde ǵarrısı tabanı tarsıldap, júregi gúrsildep, bir qordan balıqtı arqalap kelip qaldı. Bul tolǵaqqa qaraǵannan, kóylek – sóylek alarman dep balıqshılardıń kempirleri otır edi. “Tolǵatqan úyde ne bar?” – dep Ádil ǵarrı shawqım salǵannan, “Óybey, balıqshınıń usı qızǵanshaqlıǵı qalmaydı”, - dep kempirler ketip qaldı. Qanshayım kempirlerdiń ketkenin bilip, ǵarrısına qarap bir sóz aytadı:

- Námártlerde bolmas hasla namıs – ar,
Baslarıma búgin tústi qayǵı – zar,
Qup tıńlaygór men nashardı jan baba,
Qanshayımnıń aytar saǵan arzı bar.

Sáske boldı, maǵan boldı dúnya tar,

Men tolǵattım, qızıqqandı kempirler,
Sennen basqa joqdur meniń jaqınım,
Aynalayın jan ǵarrım – ay, berik kel.

Aldımda aǵam, keynimde inim joq edi,

Sóyley bersem meniń sózim ep edi,
Burınǵınıń aytıp ketken sózi bar,
“Tuwar hayal gór awzında” – dep edi.

Shıdamayman, men jılayman zar – zar,

Dúnya boldı Qanshayımǵa búgin tar,
Burınǵınıń aytıp ketken sózi bar,
“Hayalǵa tuwǵanı deydi ǵoy qáter”.

Íńıranǵanda dushpanlarıń quwanar,

Ólip ketsem, doslar maǵan qan jılar,
Sennen basqa joqdur meniń jaqınım,
Qanshayımnan bolagórme biyxabar.

Sol waqları bolǵanda,

Alpıs jasar Ádiliń,

Jılap jiberdi zar – zar,

Belin baylap biyshara,
Qıldı deydi táwekel.
Qanshayımday arıwdıń,
Kózi bir ottay janadı,
Arqaların uwqalap,
Ádil atlı ǵarrısı,
Qaytpay ǵayrat saladı.
Alla, Alla, Alla dep,
Turǵan waqta bul ǵarrı,
Altındayın jarqırap,
Kempiriniń astında,
Bir nárseler kórindi,
Qarasa sonda bul ǵarrı,
Adam kibi qulaqlı,
Ajdarhaday sıyaqlı,
Bul ǵarrınıń sol waqta,
Birden ketedi ańı.
Ajdarhaǵa usaydı,
Bul balanıń shırayı,
Bunı kórip hawlıǵıp,
Ǵarrı turıp ornınan,
Qorqıp sırtqa qashadı,
Baltanı alıp bul ǵarrı,
Ábden sonda sasadı.
Urayın dep qayımlap,
Kelip bir qaldı bul ǵarrı.

Sol waqtında ǵarrınıń shırayın Qanshayım jaman kórip, balanı óltirerin bilip:
- Áy, ǵarrı, arman tur, “ishińnen shıqqan ala jılan, al da belińe oran” degen sóz bar eken burınnan. Men belime orap perzent qılarman, - dep, balanıń awzına Qanshayım emshegin saldı. Bunı kórip ǵarrınıń qolınan baltası jerge túsip qaldı.
- Men bolsam erkekpen, bul bolsa hayal, al ol onı qorıqpay emizip atır. Men qashıǵıraq turıp, sózdiń sońın ońlayın, - dep, ǵarrı aw – saymanın arqalap, kólge jónep ketti.

Endigi sózdi esitiń.
Ádil atlı babańız,
Kólge qarap jónedi,
Qanshayımday bul nashar,
Qılǵanına kónedi,
Orap qoyıp balasın,
Awzına emshek beredi,
Jasırıp qoyıp balanı,
Heshbir isti Qanshayım,
Bilmegendey boladı,
Neshshe – neshshe kempirler,
Neshshe – neshshe hayallar,
Awızdan sózdi oradı,
- Qayda seniń balań? – dep,
Sum kempirler jıyılıp,
Qanshayımnan alıwǵa,
Qayta – qayta soradı.
Qanshayımday periyzat,
Kózinen aǵızdı jastı,
Kórsetpege qıladı,
Dostı menen dushpanǵa,
Sol waqtında namıstı.

167

Aqıllı edi Qanshayım,
Ádil atlı ǵarrınıń,
Jamanını jasırdı,
Jaqsısını asırdı,
Dos – dushpanǵa kórsetpey,
Balasını jasırdı.
Kempirlerdiń sózine,
Qanshayımjan ermedi,
Aqıldı moldan kerip,
Namıstı qoldan bermedi,
Kóp kún ótti aradan,
Kóp ay ótti aradan,
Erte turıp, kesh jatıp,
Nashar abıray tiledi.
Bir kún tańlar atqanda,
Búlkildeydi balası,
Selkildeydi kórpesi,
Júrekten ketti Qanshayımnıń,
Sol waqtında dártleri.
Kózin ashıp qarasa,
Bas ushında jatırıptı,
Ajdarhanıń kepleri,
Ol qoynına qarasa,
Bir aydarı altınnan,
Bir aydarı gúmisten,
Jılamaydı zar – zar,
Mańlayınıń ortası,
Tarta qarıs sáre bar,
Bilekleri toqpaqtay,
Jawırınları qaqpaqtay,
Jawırını jazıq, toń jelke,
Awzı – murnı oymaqtay,
Ol teńine qarasań,
Nawrızdıń aqsha qarınday,
Eki beti janıp tur,
Aq tawıqtıń qanınday,
Bes jasarlı baladay,
Múshesiniń salası,
Sonday bop sulıw tuwadı,
Adamzattıń balası.
Bunı kórip Qanshayım,
Qattı miyri qanadı,
Sonday qattı quwanǵannan,
Balasın alıp qolına,
Óksip – óksip jıladı,
Kóziniń jasın buladı,
Kúlimsirep sol waqta,
Anasına bir qarap,
Bala sálem beredi.

Qanshayım sol waqta:
- Haw, balam, sóylerge tiliń bar qusaydı, - dedi.
Bala turıp anasına:
- Áy, anajanım, meni ákemniń janına kóterip alıp barıń, búgin jeti kúnnen beri ákem kelmedi, bir sálem berip qaytayın, - dedi.
Qanshayım balasın jórgegine orap, esigin bekitip, kól boyına kete berdi. Qanshayım ǵarrısınıń qordanǵa balıq salıp otırǵanın kórdi. Ǵarrısı bir qarap jiberip:
- Haw, azan menen mınaw qatın qaǵınıp júr me? – dep, jalt – jalt qaray berdi. Aq mańlayı jaltırap, Qanshayımnıń qolında bir sulıwshıq bala kórindi. Sol waqta bala ákesine qarap bir sóz ayttı:

- Assalawma áleykum,
Aynalayın jan ata,
Men dúnyaǵa kelgende,
Ol anamnan tuwǵanda,
Qolıńa balta alǵansań,
Meni óltirer bolǵansań,
Ne gúnayım bar edi,
Zalımbediń ya, ata?
Kisiden perzent qalǵanda,
Balası dúnyaǵa kelgende,
Adamzattıń áwladına,
Úsh nárse bul súnneti.
Biri – onıń at qoymaq,
Biri – besikke salmaq,
Biri onıń – súnnet qılmaq,
Shadlıq qılıp toy qılmaq,
El shaqırıp, mal soymaq.
Kózimnen aqtı qanlı jas,
Sizińdeyin atadan,
Onday qáde tabılmas,
Búgin kún orta waqta,
Sizge qonaq úsh adam,
Biri onıń – aqsaqal,
Biri onıń – shal saqal,
Biri onıń – qara saqal,
Qara saqal kisisi,
Heshbir jaqqa qaramas,
Joyayın dedim dártińdi,
Úshewi qoyar atımdı,
Qıl barıp xızmetińdi,
Júr qaytalı, jan ana.
Úsh jasıma kelgende,
Sóylep kewliń alarman,
Aynalayın jan ata, -
Degen sózdi aytqanda,
Qırıq kúnlik ol bala,
Bul babanıń sol waqta,
Kózi ottay janadı,
Qanshayımnıń qolınan,
Kúlip balanı aladı,

168

Balasını súyedi,
Ábden miyri qanadı,
Balıǵına da qaramay,
Quwanǵannan biyshara,
Joldaslarǵa qaramay,
Balasını kóterip,
Demde keldi úyine.

- Ha, Qanshayım, Qanshayım,

Shektim dúnyada uwayım,
Menińdeyin ǵarrını,
Qaytadan dúnyaǵa,
Keltirdiǵoy qudayım,
Endi tastı abırayım, -
Deyip endi shad bolıp,
Otıradı sol waqta.

Usı waqta úsh adam esikten sálem berip kirip keldi. Baba ornınan turıp bularǵa tapqan – tutqan tahamların qoydı. Balasınıń aytqanınday – aq ǵarrı adamlarǵa tigilip qarasa, biri – aq saqal, biri – shal saqal, birewi – qara saqal. Ján – jaǵına qaramaydı. Aq saqal adam Qıdır degen eken. Shal saqal Dáwlet degen eken. Hesh jaqqa qaramaytuǵın qara saqal Baq degen kisi eken. Birewge Baq qaraytuǵın bolsa, Qıdır sol Baqtı aldap qaratadı eken. Usı waqta balaǵa Baqtı qaratpaqshı bolıp, Qıdırdıń Baqqa qarap aytqan sózi:

- Qarap tursam bir jılan,
Teni altmıshtan álwan,
Adamzatqa oranǵan,
Qara, qara, Baq jora,
Bir ájayıp isler bar.

- Qayda, qayda? – diyip hám,

Anda ol Baq qaradı,
Kózi tústi balaǵa.

Sonda Qıdır sóyledi,

Sóyley berip ne deydi:

- Bir aydarı altınnan,

Bir aydarı gúmisten,
Álam bolar biyqarar,

Patshalıqqa miyasar.

Qarap tursam bir uǵlan,
Dártlerge bolar dárman,
Qara, qara, Baq jora,
Ta ájayıp isler bar.
Ózi emes til azar,
Patshalıqqa miyasar,
Adamzattan tuwılıptı,
Bir jaqsınıń áwladı,
Ádilligine onıń,
Júmla álam quwanar.
Qara, qara, Baq jora,
Ta ájayıp isler bar.

- Qayda, qayda? – deyip hám,

Sonda kórdi balanı.

Áne sol waqtında Baq ayttı:
- Bir qaraǵan adamım jer júzinde palwan hám dúnyasınıń sanın bilmegen bay boladı, eki qaraǵan adamım bilimpaz, ónerpaz, gúrespaz, jer júziniń ilimin biletuǵın ilimli bolar, úsh qaraǵan adamım, ne bolsam bolarman dep, kewline alǵan isti pitkeriwshi boladı. Bul balanıń atı Ilimxan bolsın, taw maǵarasındaǵı perilerdiń bilimpazlarınan oqıp bilimpaz bolsın, hám muradın Alla bersin, - dep, ol úsh adam shıǵıp ketti.

Ózin kórgen Ilimxan,

Bir jasında birlendi,
Eki jasta túrlendi,
Úsh jasına kelgende,
Dúbirlep kirdi ordaǵa,
Tórt jasına kelgende,
Iyilip sálem beredi,
Bes jasına kelgende,
Doslarını biledi,
Altı jasqa kelgende,
Saylap sarpay kiyedi,
Jeti jasqa kelgende,
Oqıwdı talwas qıladı,
Birew aytsa jaqsı sóz,
Soǵan qulaq saladı,
Segiz jasqa kelgende,
Qolına jaydı aladı,
Qulan – kiyik awlaydı.

Túrli – túrli jıralar,

Túrli – túrli úńgirler,
Bárine kirip aralap,
Kirgen waqta bir tawdıń,
Qarańǵı túnek jayına,
Azǵana tartıp jol júrdi,
Qarsı aldında Ilimniń,
Bir jaqtılıq kórindi.
Ol jaqtınıń ishinde,
Qawındayın sham – shıraq,
Gúzedeyin sham – shıraq,
Jaqtı berip turıptı.
Jaqtı menen jol júrse,
Taxtıráwan qurılǵan,
Tar qapılı datqa jay,
Qızıl gúller ashılǵan,
Dári iyisi kóp xoshboy,

169

Toqsan altı bilimpaz,
Toqsan altı ilimpaz,
Bunı kórip Ilimxan,
Sálem berip turadı.
Sálemin ol ilimpazlar,
Adamzattay aladı,
Kelte boylı, ala kóz,
Bir qushaq kitap aldında,
Bir kisi jol soradı:

- Balam, seni kórip boldım búgin shad,

Sennen basqalarǵa pitpes bul ǵayrat,
Bunı bilseń, perilerdiń mákanı,
Kelmes edi bul jaylarǵa adamzat.

Dáwleri bar, adamzattan isher qan,

Aydarha tartadı, sekili jaman,
Qaldımeken bári uyqılap rahatta,
Atı – zatıń aytagórgil, jan balam.

Basqalardan zıyat kórdim qáddińdi,

Ádep penen tóktiń, balam, dártimdi,
Adamzatqa usamaydı shırayıń,
Aytaǵoy, perzentim, házir atıńdı.

Ya boldıń ba es bilmegen bir ladan,

Qılmadıń ba bunday tawdan sen gúman?
Íras atıń ayta górgil perzentim,
Qutılayın men de, balam, qayǵıdan.

Sol waqta Ilimxan, “meni birewge shıramıtıp turǵan qusaydı, ózimdi tanıtayın”, - dep bir sóz aytadı:

- Súyregenim balıqshınıń shanası,
Gezgen jerim Ashtarxannıń jaǵası,
Ata tegim, baba, saǵan aytayın,
Men bolaman Ádil káldiń balası.

At oynasa, kókke shıǵar burqıp shań,

Atam jaynap súrmegendi hesh dáwran,
Men de júrgen balıqshınıń balası,
Atımdı qoyǵandı meniń Ilimxan.

Bul jıl kirdim, baba, endi segiz jas,

Oynamaǵa joqtı mende hesh joldas,
Ań aralap, qarańǵıǵa dus boldım,
Hesh kórmedim bul jáhanda bunday is.

Men kelgende ayttıń, baba, jaqsı sóz,

Biziń eldiń oqıwı joq, ilim az,
Kelip tastı dúrya kibi júregim,
Sizler kibi kóre almadım bilimpaz.

Bul tawlarda ada bolmas daralar,

Ájellige, baba, bolar dúnya tar,
Ustaz bolsań, atam diyip júreyin,
Sol bilimdi maǵan qılıń miyasar.

Sonda baba kúliǵ turıp:

- Taxi on tórt jasıńa kelgenshelli taw arasında ilim bar, bilim bar, awılım bar demeyseń, azanda keleseń, kesh waqta keteseń. Jeti jıl oqıp, hár bir bilimdi bilip, ilimdi alıp, muradıńa jeteseń, - dep baba sóylesip, ilim parayızınan bir sabaq alıp shıǵıp, bir – eki qoyandı alıp, úyine bardı.

Atası kelip balıqtan,
Apası kelip shópshekten,
Ilim atlı bul sultan,
Otırıp shadlıq qıladı,
Atası menen anasınıń,
Sóylep aqlın aladı,
Taw aralap júrgenin,
Aytqan waqta Ilimxan,
Anası hayran qaladı.
Erteńgisi tań attı,
Dalaǵa shıǵıp kelemen dep,
Bala ǵayıp boladı,
Keshler bolǵan waqtında,
Balası kelip maydannan,
Anasınıń kewlin aladı.
Ay aradan ótedi,
Kún aradan ótedi,
Oqıw oqıp Ilimxan,
Bilim túbine jete almay,
Hár kúnde bir ketedi.

Sorayın dese atası,

Sorayın dese anası,
Keshe hálek boladı,
Atası menen anası,
Sorawını qoyadı.
Kóp jıl ótti aradan,
Ilimxanday bul bala,
On tórt jasqa keledi.
Ayaqları besiktey,
Omırawı esiktey,
Jawırınları qaqpaqtay,
Bilekleri toqpaqtay,
Aybatınan qorqadı,
Ilimxandı kórgenler,
Mańlayınıń ortası,
Tarta qarıs sáre bar,
Tańlandı bunı sezgenler.
Rústem palwan shıraylı,
Birewler palwan dese de,
Ol kewline almaydı,

170

Ǵamǵa kewlin toltırdı,
Ákesi menen sheshesin,
Qıyın isten qaldırdı,
Mal – dúnyası bolǵanda,
Ózi saqıy, keńpeyil,
Xalıqtı awzına qarattı.
Ashlarǵa tamaq beredi,
Jalańashqa kiyim tarattı,
“Qaydan kelgen dáwletti”, -
Dep adamlar oylaptı.

Sóytip júrgende Ilimxan bir kúni bayaǵı pirlerdiń mákanına bardı. Barsa, bayaǵıday sham – shıraqlar janıp turǵan. Gúller jaynap turǵan. Bayaǵı oqıtqan, sabaq bergen adamlardıń hesh biri joq eken. Ilimxan otırıp – otırıp, “Bul qalay boldı, ya men kelmegeli ajdarha jutıp ketti me, ya bir bul jaylardı jaw shawıp wayran etip ketti me”, - dep otırsa, aq sálleli, aq saqallı kisi kelip:

- Bul tawdıń dúnyasın, zeri – ziybasın perilerdiń xanı saǵan taslap ketti, - dep qolına bir giltti berip: - Azǵantay otır, bir hal kórerseń, - dep, ol adam da tawdıń ishine kiriǵ joq bolıp ketti.
Bir máháli altın tajı, altın jıǵa basında, qırıq qızı bar qasında, altın – gáwhar taǵınıp, ján – jaǵına baǵınıp, adımın bir – bir basıp, kózin súzip, qasın qaǵıp, sáwlesi jóhandı jaǵıp, moynına gáwhar asıp, márt Ilimxanǵa minásip, kózleri ottay janıp, qırıq qızı menen bir qız kelip otırdı. Sol waqta Ilimxan, “ya kózime kóringen ájiyne me, ya árwaq pa? Bunday qızlar biziń elde hesh bolmaǵan edi. Ne de bolsa bular otırıp qaldı, bir gáp aytayın”, - dep oyladı:

- Ilim deyip shektim kóp jıl qayǵı – zar,
Bul jayda bar edi sansız alımlar,
Dógeregim qursap aldıń qırıq peri,
Kelgenińnen mendey mártke ber xabar.

Jamalıńdı kórip, boldı kewlim shad,

Sóylemeyin maǵan saldıń jaman dárt,
Qayda bolar, qızlar, seniń mákanıń,
Arzı – halım esitegór, periyzat.

Bayan áyle maǵan kelgen jurtıńdı,

Sóylemesten sen qozdırdıń dártimdi,
Ya peri me, ya adamzat, sen óziń?
Aytqıl mendey palwanlarǵa házir atıńdı.

Ilimxan deydiler dúnyada atım,

Bul jaylarǵa sińgen edi miynetim,
Dúnyada kórmedim sendey qızlardı,
Kúydirmesten maǵan aytqıl, áy, atıń.

Men qarasam, hámmeńiz bir qızıl gúl,

Sóz degenniń qádirin bilseń bolar dur,
Kewliń ashıp aytqıl maǵan arzıńdı,
Aytasız ba ya bir maǵan ózge til.

Sózdi aytqan waqta kúlimsirep, xannıń qızı sekilli, qırqısına qıladı húkimdi, qaptalınan bir jamshanı (kósanı) alıp, altın sháynekten sherbettey bir mazalı suwdı quyıp, Ilimxanǵa uzattı. “Qız jigitke jamanlıq oylamaydı”, dep kásanı iship qaytıp berdi. Kásanı qız qaytıp alıp, Ilimxanǵa bir sóz ayttı:

- Arzımdı esit, Ilimxan,
Kewlimdedi kóp árman,
Sen de jeti jasıńda,
Men de jeti jasımda,
Aqjalınnıń boyında,
Shasıpanıń ústinde,
Sol kún edi xosh báhár,
Qollarıma gúl baylap,
Qosıp edi “awmiyn” dep,
Sizdi – bizdi adamlar.
Jeti jasımnan beri,
Men edim saǵan intizar,
On tórt jasqa kelgende,
Qırıq kániz aldım janıma,
Oqıp boldım sawatxan,
On bes jastıń waqtında,
Hár kún kirip túsime,
Qıldıń meni hám sarsań.
Búgin on altı ay boldı,
Keshtim endi atadan,
Keshtim endi anadan,
Neshshe jerdi qıdırdım,
Tabalmay boldım sergizdan.
Júrip edim qan jılap,
Usı tawdı aralap,
Awhalımdı soradı,
Bilim maǵan qaradı,
Sonda baba sóyledi,
- Balam, berman kel, - dedi,
- Shashıńdı segiz órerseń,
Kórimligin bererseń,
Bul tawlardıń ishinde,
Periler mákanında,
Altın taxtınıń ústinde,
On tórt jasar bir uǵlan,
Atı onıń Ilimxan,
Izlegeniń tabarsań. –
Deyip endi sol waqta,
Alıp keldi ol meni,
Ilimxan, endi bul jayǵa.
Kórdim ayday júzińdi,
Bayaǵı súygen ashıqsań,

171

Qabılladım tárzińdi,
Bizlerde bardı kóp dushpan,
Bermege boldım ıqtıyar,
Amanat seniń qarzıńdı.
Atam meniń Ushan xan,
Onıń bardı úsh qızı,
Úsh qızınıń genjesi,
Atım meniń Qarakóz,
Sendey márttiń teńi biz,
Kórdim dúnya – malıńdı,
Kewil berip keteyin dep,
Keldim seniń janıńa.
Ashıq kewli bolar zar,
Atań bir ash balıqshı,
Sende endi ilim bar,
Ashıwlansań bilim bar,
Jeti kúnge barmasań,
Mendey yardı almasań,
Meniń atam zalım xan,
Jılatar meni zar – zar,
Xosh bolıń, - dep sol waqta,
Ilimxandı qushaqlap,
Hár betinen bir súyip,
Tura salıp ornınan,
Úńgirge qarap júredi,
Ketti sonda kóp qızlar.

Bul qızlardıń izinen quwmaǵa namıs qılıp, ornınan turıp, ana jerden aylanıp kelip ornında taqat ete almay, bir nársesin joyıtqan kisidey bolıp, sımpıyıp Ilimxan úyine barıp otırdı. Úyine barıp bir otırǵan jerinen qozǵalmastan úsh kúnge shekem qozǵalmay otırdı. Taham berse jemeydi, hesh bir nárse demeydi. Atasınıń janına otlar tústi. Ne boldı eken bala dep, qayta – qayta keldi Ilimxannıń janına. Aqırında bolmadı, bir – eki awız sóz benen jaǵdayın soradı:

- Men kórmedim hesh qayǵısız zamandı,
Jalǵız bala bolsa jawdan jamandı,
Dártleri adamǵa bunıń kóp eken,
Balam, aytıń kewlińdegi ármandı.

Júregime qıynap saldıń endi dárt,

Sen sóyleseń, bolar edi kewlim shad,
Kewilińe qanday qayǵı kelip tur?
Zar eńiretpe, ármanıńdı, balam, ayt.

Perzent joq dep, men jıladım zar – zar,

Kewilime árman qoydıń qayǵırar,
Sen bir túsip sulıw qızdıń ıshqına,
Ashıq bolǵan jigit sendey ah urar.

Mende joqtı mindirerge árebi at,

Sen muńaysań, kewilimnen ketpes dárt,
Kúlip – oynap saǵan wáde berdi me,
Taw ishinde júrip ya bir periyzat?

Men bilmedim, Ilimxanjan, tárzińdi,

Ya súydiń be bir patshanıń qızını?
Jollarıńda ózimdi kúl eteyin,
Aytqıl maǵan kewlińdegi sózińdi.

Bul gáplerdi aytqanda,

Ádilxan atlı bul baba,
Sol waqtında Ilimxan,
Awdarıp qarap kózini,
Suwıta berip júzini:
- Áy, jan ata, jan ata,
Bola berdiń sen qapa,
Quda bolayın deseń,
Sende joqtı dúnya – mal,
Men dúnyaǵa kelgende,
Kórmediń be qıylı hal,
Óz tilińnen baylanıp,
Basıńa tústi qayǵı – zar.
Sham degen qalada,
Ushan degen patsha bar,
Úsh qızınıń genjesi,
Alǵır qustıń pánjesi,
Atı onıń Qarakóz,
Omırawdan moynı gez,
Onnan basqa kózime,
Hesh kórinbes sárbinaz.
Arıw eken ol ózi,
Aq betinde qalı bar,
Perilerdiń jayında,
Menińdeyin palwandı,
Qılıp ketti intizar.
Malsızban dep oylama,
Aynalayın, jan ata,
Jawshılıqqa óziń bar,
Seniń jolıńda endi,
Ólemen dep sen aytıp,
Eki kisi sóylesseń,
Salaman basıńa qayǵı zar,
Jetim menen jesirdi,
Diywana menen paqırdı,
Sıylawshı edi ol patsha,
Tur ornıńnan atajan.
Soraǵanım qılmasań, -

dep aytqannan atası ushıp turıp, góne qorjınǵa zaǵara – nanların salıp, baba táwekel etti. Sham sháhárine bádar ketti.

Ádil atlı bul baba,
Tal tayaqtı qolǵa alıp,
Eshegin aldına salıp,
Hár bir qumnan asadı,
Hár bir tawdan asadı,
Bes kún tamam jol júrdi,

172

Shıqsa bir taw ústine,
Sham sháháriniń minarı,
Eles – eles kórindi.
Sonda baba sóyledi,
Sóyley berip ne dedi:

- Mende joqtı dúnya – mal,

Balam bir saldı qayǵı – zar,
Aspan menen barabar,
Altınnandı aq minar,
On sekkiz dárwazası,
Altmısh tórt tar kóshesi,
Jetpisti andazası,
Jarqırap bir kórindi,
Ushan xannıń qalası.
Sádeptendi qıyaban,
Zer minarlı kóshki haywan,
Adamlarına qarasa,
Jipek kiygen ústine,
Oramal alǵan dástine,
Tal tayaqtı qolǵa alıp,
Ayaqta jırtıq tıshtaban,
Jaman bórk, jamawlı shapan,
Namazlıger waqtında,
Sham sháhárdiń aldına,
Ǵarrı barıp otırdı.
Sol aqshamı jatadı,
Bir qálender úyini,
Ǵarrı qonaqjay etti,
Qálenderdiń sipsesin,
Qolına alıp ketedi,
Xan sarayına jetedi.
Tań sáhárdiń waqtında,
Esik aldın sıpırıp,
Turdı sipsege súyenip,
Kúnler shıqqan waqtında,
Xan kewlini xoshladı,
Alpıs eki hámeldar,
Jetpis eki móhirdar,
Taxtına júris basladı.
Esikten shıǵa bergende,
Qarsı aldına qarasa,
Pákene pástey,
Ózi bir mestey,
Bası bolsa taz,
Turıptı bir sipsepaz.
Xan bir kózin taslap,
Wázirleri jol baslap,
Barıp taxtına otırıp,
Wázirlerge qup qarap,
Aytadı eken bir juwap:

- Arzımdı esit, alpıs eki hámeldar,

Bolmadıńlar Qanshayımnan xabardar,
Súyenip tur sipse tutıp qolına,
Biziń elge tap bolıptı ǵarrı shal.

Sonday ashıq boldı biziń Shamlı el,

Ózimdeyseń jalǵanshıda endi sher,
Sipse tutqan shaldı bunda alıp kel,
Biziń eldiń xalqı emes, ol ne der?

Bir neshsheni kórip boldı kewlim tar,

Bir neshsheniń xanǵa aytar arzı bar,
Belgili shal qapı aldında turıptı,
Qorqıp turǵan shıǵar, bunda alıp kel.

Sayıt degen bar edi,

Bir jasawıl zalımı,
Tikke turıp ornınan,
Kórgendey miyri qanadı,
Kele salıp babaǵa,
Búrkittey pánje saladı.
Tayaǵı da qaladı,
Sipsesi de qaladı,
Áne – mine degenshe,
Xanıńızdıń aldına,
Babanı súyrep baradı.
Baba degen biyshara,
Xanǵa sálem beredi,
Qol qawsırıp turadı,
Xan sol waqta babadan,
Jol bolsındı soradı.

- Mingen atıń qıya dúzde ker bolsın,

Aytqan sóziń xan qasında sher bolsın,
Sen kelipseń úmit penen aldıma,
Aytqıl baba, kelgenińe jol bolsın.

Segbir tartıp qıya maydan dúzlerde,

Jırtıq shapanıńız kelmes tizlerge,
Esiktiń aldını tursań sıpırıp,
Jol bolsın, babajan, endi sizlerge.

Kókke oynar, mártler minse, árebi at,

Hárbir bendeniń júreginde bardı dárt,
Sóz degeniń tıńlaǵanǵa dúr bolar,
Kewlińdegi ármanıńdı tezirek ayt.

Muńlınıń kózinen aǵadı jası,

Hár tarlıqtı kórer adamnıń bası,
Qaymıqpastan sóyley bergil, jan baba,
Yaki jawshı, yaki sen be oyınshı?

Bul sózlerdi esitip,

Ǵarrı kózin jasladı,
Aytar sózin qolaylap,
Mına gápti basladı:

- Ay – ya, xanım, aytar saǵan arzım bar,

Námártlerge bul yalǵanshı endi tar,
Quda bolıp keldim seniń aldıńa,
Men kelgenmen etip bunda táwekel.