5 – mavzu. O ‘simlikchilik tarmoqlari iqtisodiyoti

Davlatlar 
Yalpi hosil, 
mln t 
Hosildorlik, 
t/ga 
20
05 
20
08 
20
05 
20
08 
0‘zbekiston 
6,
09 
6,
32 
4,6
4 
4,6
9 
Qozog‘iston 
11
,50 
11
,48 
1,0
0 
1,0
2 
Qirg'iziston 
0,
95 
0,
95 
2,2
0 
1,6
0 
Turkmaniston 
2,
83 
2,
83 
3,1
0 
1,2
0 
Tojikiston 
0,
64 
0,
90 
2,0
0 
1,8
0 

---

- 
1 ga joriy baholarda pul narxida yalpi daromadning chiqishi, so‘m; 
- 
mehnat unumdorligi (1 kishi/soat, o‘rtacha bir yillik ishchi hisobida mahsulot ishlab 
chiqarilishi); 
- 
mahsulot ishlab chiqarish rentabelligi, %. 
Qishloq xo‘jalik korxona ishining yakuniy natijasiga ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
sifati katta ta’sir o‘tkazadi. 
0‘zbekistonda qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining texnik jihatdan ta’minlanganlik 
darajasi hozircha o‘ta pastligicha qolmoqda. Bu borada 0‘zbekiston dehqonlari AQSHning 
g‘arbiy mamlakatlaridan 5 va undan ortiq marta orqada qolmoqdalar. 
0‘simlikchilik va chorvachilikdagi ilmiy-texnika taraqqiyoti (ITT) 
- 
bu tarmoqlami eng kam sarf bilan yuqori sifatli mahsulotlami maksimal miqdorda olishga 
yo‘naltirilgan fan, texnika va texnologiyaning uzluksiz va o‘zaro aloqadorlikda rivojlanishiga 
asoslangan doimiy sifat jihatdan takomillashuvini reja asosida amalga oshiruvchi jarayon. 
0‘simlikchilikda ITT deb tuproqqa ishlov berish usullarini mukammallashtirish, 
almashlab ekishni joriy etish, ekin maydonlarining oqilona strukturasi, organik va mineral 
o‘g‘itlar dozasini oshirish, ulardan samarali foydalanish, kasalliklar va zararku- nandalarga 
qarshi kurash usullarini optimallashtirish, urug‘chilikni yaxshilash va yuqori hosilli nav va 
gibridlami yaratish, xo‘jalik yuritish tizimini shakllantirish, mahsulotlami yig‘ish, tashish, qayta 
ishlash, saqlash va realizatsiya qilishdagi yo‘qotishlami ka- maytirish, ishlab chiqarishning 
texnologik jarayonlarida yangilarini ishlab chiqish, mavjudlarini optimallashtirish asosida, ekin 
yerlarini yaxshilash, tuproq unumdorligini tiklash va oshirish, ulaming mahsuldorligini ortishida 
qo‘llanadigan agrotexnik jarayonlami aytish mumkin. 
Chorvachilikdagi ITT ni zootexnika taraqqiyoti deyish mumkin. U chorva mollari va 
parrandalaming yangi yuqori mahsuldor zotlarini yaratish, mavjud zotlaming nasldorlik 
sifatlarini yaxshilash, parvarishlash, boqish, o‘stirish kabilar tizimini yaxshilash, chorvachilik 
mahsulotlarini ishlab chiqarish texnologiyasini oshirish kabilarda ko‘rinadi. Chorvachilikning 
hamma tarmoqlari samara- dorligiga mehnatni texnik qayta jihozlash va hamma mahsulotlar 
ishlab chiqarishiga eng taraqqiy etgan texnologiyalami joriy etish asosida sanoat asosiga 
o‘tkazilganda erishiladi. 
Aniq ilmiy-texnika taraqqiyoti mashinalami, mehnat qurollari va ishlab chiqarishning 
boshqa vositalarini uzluksiz ta’minlashda, shuningdek, ishlab chiqarish texnologiyalari va uni 
tashkil etishda ifodalanadi. Qishloq xo‘jaligida, ayniqsa, mehnatning mexanik vositalari muhim 
rol o‘ynaydi. Ular ilmiy-texnika yutuqlarining asosiy elementlari hisoblanadi, o‘simlikchilik va 
chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishning o‘sishiga yordam beradi. 
Ilmiy-texnika taraqqiyoti ta’siri ostida ishlab chiqarishning yangi moddiy pul resurslari 
zarur bo‘ladigan ekstensiv o‘sishidan yuqoriroq mehnat unumi, ishlab chiqarish texnologiyasini 
optimallashtirsh, mahsulot sifatini oshirish, kelgusida tannarxni pasaytirish hisobiga intensiv 
o‘sishga o‘tish amalga oshiriladi. 
Qishloq xo‘jaligida ilmiy-texnik jarayonining iqtisodiy samaradoriigi asosiy 
ko‘rsatkichlari quyidagilar: 1 ga yer maydonidan yalpi qishloq xo‘jaligi mahsuloti ishlab 
chiqarish, mehnat unumdorligi, fond daromadlari, mahsulot ishlab chiqarish rentabelligi.