5 – mavzu. O ‘simlikchilik tarmoqlari iqtisodiyoti

T
/r. 
Mamlaka
tlar 
Ekin 
maydoni, 
ming ga 
Hosil
dorligi, 
s/ga 
Yalp
i hosil, mln. 
tonna 
1
. 
Belgiya 
213 
78,0 
1,660 
2
. 
Fransiya 
5206 
73,0 
38,13
9 
3
. 
Germani
ya 
2794 
73,0 
20,47
9 
4
. 
Niderlan
diya 
127 
81,0 
1,025 
5
. 
Angliya 
1993 
79,0 
15,68 
6
. 
AQSH 
23400 
29,0 
67,86
0 
7
. 
Xitoy 
28426 
38,0 
107,6
59 
8
. 
Hindisto
n 
26945 
26,0 
72,45
8 
9
. 
Meksika 
719 
45,0 
3,202 
1
0. 
Kanada 
1060 
24,0 
25,92
9 
1
1. 
Rossiya 
21300 
30,0 
65,10
0 
1
2. 
Ukraina 
5575 
23 
15,90
0 
1
3. 
Qozog‘ist
on 
9304 
0,9 
11,50
0 
1
4. 
Turkman
iston 
508 
29,0 
1,484 
1
5. 
Qirg'izist
on 
463 
24,0 
1,117 
1
6. 
Tojikisto
n 
330 
11,0 
365 
Jami 
Dunyo bo‘yicha 
220258 
30,2 
650,7
27 

---

16.1 - rasm. Qishloq xo‘ja!igi ekin maydonlarining tarkibi, % 
Ushbu yillar davomida paxta xom-ashyosi ishlab chiqarish hajmi 
3002,4 
ming tonnadan 3401,9 ming tonnagacha va donli ekinlar 3929,4 ming tonnadan 7391,6 
ming tonnagacha oshdi. Bu ekin turlari bo‘yicha ishlab chiqarish hajmining oshishi nafaqat 
respublika ehtiyojini qondirishni, balki eksport salohiyatini oshirish imkonini berdi. Meva- 
sabzavot ekinlar ishlab chiqarish hajmi ham oshdi: kartoshka 2,1 martaga, poliz - 2,4 martaga, 
meva va rezavorlar - 1,9 martaga va uzum mahsulotlari - 1,4 martaga. Agrar sohada qishloq 
xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishining o‘sishi nafaqat ekin maydonlarining ko‘payishiga, 
balki ulaming o‘rtacha hosildorlik darajasining oshishiga ham bog‘liqdir (16.2 -jadval). 
16.2-jadval 
Qishloq xo‘jaligi ekinlarining o‘rtacha hosildorligi (s/ga) 
Bunday natijalarga navlaming biologik xususiyatlaridan kelib chiqib, har bir mintaqaning 
tabiy-iqlim sharoitiga mos navlami to‘g‘ri tanlash va joylashtirish gektaridan 60-70 sentnerdan 
hosil yetishtirish bo‘yicha aniq agrotexnik tavsiyalar va ilmiy asoslangan intensiv 
texnologiyalaming ishlab chiqilganligi va keng joriy etilayotganligi hisobiga erishilmoqda. 
Seleksiya va urug‘chilik ishlarini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish maqsadida xorijiy ilmiy 
muassasalardan 100 dan ortiq yangi bug‘doy navlari keltirilib, ular mahalliy sharoitimizda har 
tamonlama sinovdan o‘tkazilib, serhosil, yuqori sifatli, kasallik va zararkunandalarga chidamli 
bo‘lgan 23 ta yangi navlari ishlab chiqarishga joriy etildi. 
Bu navlar ichida Kroshka, Polovchanka, Krasnodarskaya-99, Kuma, Moskvich, Tanya, 
Esaul, Fortuna, Vostorg, Pamyat, Selyanka kabi intensiv navlar ishlab chiqarish sharoitida har 
gektaridan 60-70 sentnyerdan oshirib hosil bermoqda. 
Mamlakatimiz olimlari tomonidan qurg‘oqchilikka va sho‘rga chidamli hosildorligi 
yuqori Chillaki, Bobur, Andijon-1, Andijon-2, Andijon-4 O‘zbekiston-1, Hosildor, Zamin-1, 
Do‘stlik, Omad, Makonat, Asr kabi mahalliy bug
4
doy navlari yaratilib Davlati nav sinoviga 
berildi. Kelgusida har bir mintaqa sharoiti uchun mos yangi navlar yaratish bo‘yicha ilmiy ishlar 
jadal olib borilmoqda. Buning uchun Rossiyaning Saratov Yugo-Vostoka, Serbiyaning Noviy 
sad ilmiy tadqiqot institutlari, IKARDA, SIMMIT Xalqaro ilmiy markazlar bilan hamkorlikda 
shu mintaqaga xos bo‘lgan yangi navlar yaratish ustida ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. 
Biroq ayrim viloyat, tuman hamda fermer xo'jaliklarida boshoqli don ekinlarini 
o‘stirishda agrotexnik tadbirlarini bajarishning texnologik 
talablariga rioya qilinmaganligi natijasida dondan yuqori va sifatli hosil olinmayapdi. 
2000 y. 
2009 y.