5- mavzu. Talab va taklif elastikligi reja

2. Taklif elastikligi

Taklifning narx buyicha elastikligi - bu narxning bir foiz uzgarishiga javoban, taklif kilinadigan tovarning mikdorini foiz buyicha uzgarishini bildiradi. Bunday elastiklikning kiymati musbat buladi, nima uchun deganda, ishlab chikaruvchilar uchun yukori narx, ularni kuprok maxsulot ishlab chikarishga0 ragbatlantiradi.

,
bu yerda Q^S - tovar taklifi; - tovar narxi.
Statistik ma’lumotlarga kura taklif elastikligi kuyidagicha xisoblanadi:

Bu yerda xam, taklif elastikligi ishlab chikarishga ta’sir kiluvchi omillar buyicha karalishi mumkin: foiz stavkasi; ish xaki; xom ashyo, yarimfabrikatlar narxi. Masalan, kupgina sanoat maxsulotlari uchun xom ashyo, yarim fabrikatlar narxiga nisbatan taklif elastikligi manfiydir. Xom ashyo narxining oshishi firmalar xarajatlarining oshishini bildiradi, shu sababli boshka shart-sharoitlar uzgarmaganda taklif kilinadigan maxsulot mikdori kamayadi.
Taklif chizigi xolatini siljishiga olib keladigan determinantlar kuyidagilar: resurslar narxi; ishlab chikarish texnologiyasi; solik va dotasiyalar; boshka tovarlar narxi; narx uzgarishini kutish; bozordagi sotuvchilar soni.
3. Bozor sharoiti uzgarishlarining okibatlarini baxolash va prounoz kilish

Bu yerda chizikli taklif va talab chiziklari yordamida kanday kilib oddiy xisob-kitoblar kilinishini karab chikamiz. Buning uchun, bozor ma’lumotlariga muvofik talab va taklifning chizikli grafiklarini chizishni karab chikishimiz kerak. (Biz xozir, statistik usullar orkali kuriladigan chizikli reuressiya, tenglamalarni xisoblashni karamaymiz.) Faraz kilaylik, biror tovar uchun ikkita mikdor berilgan bulsin: tovar narxi va uning mikdori, bu kursatkichlar bozorda muxim kursatkichlar xisoblanadi (bu kursatkichlar bozorda urtacha kursatkich bulib, bozordagi muvozanatlik xolatida aniklangan, yoki bozordagi shart-sharoitlar turgunlashgan davrdagi kursatkichlar bulsin). Bu kursatkichlarni muvozanat kursatkichlar deb karaymiz va kuyidagicha belgilaymiz: muvozanat narx , muvozanat tovar mikdori . Berilgan tovarning muvozanat nukta yoki uning atrofidagi narx buyicha taklif va talab elastikligini mos ravishda va xarflari bilan belgilaymiz.

Bu kursatkichlarning, ya’ni va son mikdori, faraz kilaylik, statistik xisob-kitoblar orkali aniklangan va ular asoslangan bulsin. Berilgan ma’lumotlar asosida taklif va talab chiziklarini kuramiz. Taklif va talab chiziklari yordamida, talab va taklif mikdorining siljishlarini, narxning uzgarishini, berilgan tovar mikdorining boshka tovar narxiga nisbatan uzgarishini va xokazolarni xisoblash mumkin.
Talab va taklifning grafigini chizamiz (-rasm).

4-rasm. Talab va taklifning eksperimental yul bilan chizilgan grafigi.

Talab va taklif tenglamalari kuyidagicha yoziladi:

Talab: (5)
Taklif: (6)
Asosiy mgammo, berilgan tenglamalardagi uzgarmaslar kiymatlarini aniklashdan iborat. Bu uzgarmaslarni tanlash ikki boskichda amalga oshiriladi.
Birinchi boskich. Talab va taklifning narx buyicha elastikligini eslaymiz:
,
bu yerda - narxning bir birlik uzgarishiga tugri keladigan talab yoki taklifning mikdoriy uzgarishi. Chizikli boglanishlarda nisbat uzgarmas mikdor buladi. (5) va (6) tenglamalardan kurinib turibdiki, taklif uchun bu nisbat , talab uchun esa . Endi bu kiymatlarni, ya’ni ni elastiklik formulasiga kuyamiz:
Taklif: (7)
Talab: . (8)
Bu yerda va lar muvozanat narx va muvozanat tovar mikdori bulib, ular berilgan. Biz kursatkichlarning kiymatlariga ega bulganimiz uchun, ularni (7) va (8) tenglamalarga kuyishimiz mumkin. Demak, biz shu yul bilan va larning kiymatlarini xisoblaymiz.
Ikkinchi boskich. Endi va larning kiymatlarini va va larni (5) va (6) tenglamalarga kuyib va larning kiymatini topamiz:
; .