5-bob. Neft- gaz konlarining zahiralari va ularning energetik sharoitlari

10.1.1. Turli navbat bilan qaziluvchi quduqlar

Dastlab qatlamni razvedka qilish maqsadida quduqlar qaziladi. Sg’ng ulardan aksariyat oluvchi va ba’zan haydovchi quduqlar sifatida foydalanadilar. Uncha katta bg’lmagan neftkonlarida dastlabki 1-2 yil davomida tajriba ishlatilishi amalga oshiriladi. Natijada uyumni qazib chiqarish uchun zarur ma’lumotlar qg’lga kiritiladi. SHu sababdan uyumning har xil joylaridan bir qancha quduqlar qaziladi va keyinchalik ular uyumni ishatish uchun qaziluvchi quduqlar tg’ri orasiga singib ketadi. Bunday quduqlar ilgarilagan oluvchi quduqlar deb ataladi. Bunday quduqlarni ishlatish natijasida qatlamning ishlash rejimi, mahsuldor-ligi, qabul qiluvchanligi, kollektorlarning barqarorligi, quduqlarning suv bosish holati kabi ma’lumotlarga ega bg’linadi.

Agar konning g’lchamlari katta bg’lib, tajribali ishlatish imkoniyati bg’lmagan hollarda uning eng ahamiyatga molik bir qismi tajriba uchun ishlatishga ajratiladi va unda oluvchi hamda haydovchi quduqlar tg’g’ri haqiqiy ishga tushirish sharoitidagidek bajariladi hamda shu qismni qazib chiqarish tajribasiga tayangan holda konning butunlay qazib chiqarish loyihasi tuziladi. Bunda ham ma’lum bir qism quduqlar ilgarilangan holda qaziladi va ishga tushiriladi.
Keyingi ishlar texnologik sxema va loyiha asosida olib boriladi.
Birinchi galda asosiy fond quduqlari qaziladi, ular loyiha bg’yicha qabul qilingan tg’r va qatorlar asosida bajariladi. Sg’ngra notekisliklarga va g’zgaruvchanlikka qarab qg’shimcha fondga mg’ljallangan quduqlar qaziladi. Natijada quduqlarning joylashishi notekis holatga keladi.
Keskin mezo va makro xilma-xillikda hamda qatlam har xil diz’yunktiv uzilmalar bilan murakkablashgan sharoitlarda quduqlarni bir yg’la burg’ulash maqsadga muvofiq emas. Agar "ma’lumdan noma’lumga" degan tushunchaga asoslangan holda ish olib borilsa, natijasiz quduqlarning soni keskin kamayishiga erishiladi. Undan tashqari quduqlarni eng chuqur belgigacha qazib qatlamlarni sinaladi. Agar pastki qatlam "quruq" yoki neftsiz bg’ladigan bg’lsa, uni qatlamdan ajratib, yuqoridagi qatlamni sinashga g’tiladi. Bunday holat kesma bg’yicha davom etsa, nihoyat "texnika nazorati" tavsiyasiga binoan "g’z vazifasini bajargan" quduq sifatida berkitiladi.
Gaz konlarini qazish boshqacharoq amalga oshiriladi. Kichikroq konlarda uni razvedka qilish uchun qazilgan quduqlar soni undan olinishi lozim bg’lgan mahsulotni ta’minlay oladigan quduqlar sonidan ortib ketgan holatlar ham bg’ladi. G’rtacha va katta konlarni qazishni amalga oshirishda esa, razvedka tugagach asosiy fond quduqlari qaziladi va ulardan lozim bg’lgan mahsulot olina boshlanadi. Ma’lum muddat g’tgach, qatlam bosimi pasayib, mahsulot miqdori kamaygach, uni avvalgi darajaga etkazish uchun qg’shimcha quduqlar qazishnadi.