5. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“IQTISODIYOT” KAFEDRASI

“IQTISODIYOT NAZARIYASI” FANIDAN

KURS ISHI

Mavzu: Iqtisodiy xarajatlari, ularning turlari va tarkibi

Bajardi: Doniyorov Azizbek Furqat oʻgʻli

Bank ishi va audit SBIA-75/22

Ilmiy rahbar: Ass. Nazarov Kamolaxon Sottorali qizi

TOSHKENT-2023
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“IQTISODIYOT” KAFEDRASI

BANK ISHI VA AUDIT SBIA-7522
Fan: “Iqtisodiyot nazariyasi”
KURS ISHI
Mavzu: Iqtisodiy xarajatlari, ularning turlari va tarkibi
Topshirdi: Doniyorov Azizbek
Tekshirdi: Fayziyev Shavkat

Toshkent - 2023

Mavzu: Iqtisodiy xarajatlari, ularning turlari va tarkibi

Reja:

1. 
   Kirish……………………………………………
   
2. 
   Iqtisodiy harajatlar va ularning turlari
   
3. 
   Iqtisodiy harajatlar haqida turli yondashuvlar
   
4. 
   Iqtisodiy harajatlarini kamaytirish yo’llari
   

5. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish

Shavkat Mirziyoyev — O‘zbekiston iqtisodiyotini qo‘llab-quvvatlash va tashqi xatarlarni yumshatish haqida.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 31 mart kungi videoselektor yig‘ilishda O‘zbekiston iqtisodiyotini qo‘llab-quvvatlash va narx oshishining oldini olish borasida bir qator topshiriqlar berdi. Bu haqda uning matbuot kotibi Sherzod Asadov xabar qildi.
«Ko‘rsatilgan tezkor amaliy yordam sababli bozorlarda go‘sht, sut, kartoshka, tuxum, guruch narxlari barqarorligi saqlanmoqda. «Demak, harakat qilsak, albatta natija bo‘ladi»,— dedi davlat rahbari.
Shubhasiz, har qanday davlatning moliya tizimida markaziy o'rinni byudjet egallaydi. Bu davlat tomonidan o'z faoliyatini moliyalashtirish uchun foydalaniladigan pul fondi bo'lib, uning yordamida iqtisodiy jarayonlarga ta'sir qiladi. Shavkat Mirziyoyev 31 mart kungi videoselektor yig‘ilishda O‘zbekiston iqtisodiyotini qo‘llab-quvvatlash va narx oshishining oldini olish borasida bir qator topshiriqlar berdi. Prezident Shavkat Mirziyoyev 2020-yil va keyingi yillarda iqtisodiyot sohasida amalga oshirilishi zarur boʻlgan dasturiy va maqsadli vazifalarga koʻrsatib oʻtdi:
“Birinchidan, 2020-yilda makroiqtisodiy barqarorlikni taʼminlash va inflyatsiyani jilovlash – iqtisodiy islohotlar jarayonidagi bosh vazifamizdir. Biz, shu yildan boshlab inflyatsiyaviy targetlash tizimini joriy qilishga oʻtdik. Bu borada Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, Markaziy bank, Moliya vazirligi iqtisodiy oʻsish bilan inflyatsiya oʻrtasida muvozanatni taʼminlashi, tashqi xavf-xatarlarni hisobga olishi zarur. Davlat tomonidan 37 turdagi mahsulot va xizmatlar narxining tartibga solinayotgani, erkin raqobatga salbiy taʼsir qilmoqda. Shuni hisobga olib, endi asosiy eʼtiborni narxlarni belgilashga emas, balki korxonalar oʻrtasida sogʻlom raqobatni taʼminlash orqali, narxlarni pasaytirishga va sifatni oshirishga qaratishimiz kerak. Xalqaro tajribani oʻrganib, raqobatni olib kirish mumkin boʻlgan monopoliya sohalariga xususiy sektor uchun yoʻl ochish va shu orqali raqobat muhitini shakllantirish lozim. Bu borada tabiiy monopoliya va raqobat toʻgʻrisidagi qonunlarni yangilash hamda Iqtisodiyotda raqobat muhitini shakllantirish strategiyasini ishlab chiqish talab etiladi.¹ Isteʼmol bozorida oziq-²ovqat mahsulotlari narxi barqarorligini taʼminlashning yagona yoʻli – meva-sabzavot, chorvachilik va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirish hajmini koʻpaytirish hamda “daladan doʻkongacha” boʻlgan uzluksiz zanjirni yaratishdir. Hukumat, barcha darajadagi hokimliklar bilan ushbu vazifa ijrosini toʻliq taʼminlashi kerak. Byudjet mablagʻlarining maqsadli va oqilona sarflanishi ustidan, nazoratni yanada kuchaytirish zarur. Joriy yilda davlat tashqi qarzining yuqori chegarasini belgiladik. Bundan buyon xalqaro moliya tashkilotlaridan olinadigan mablagʻlarni qaytarish imkoniyati va ularning natijadorligiga jiddiy eʼtibor qaratiladi. Vazirlar Mahkamasi uch oy muddatda xalqaro ekspertlarni jalb qilgan holda, “Davlat moliyaviy nazorati toʻgʻrisida” va “Davlat qarzi toʻgʻrisida”gi qonunlar loyihalarini ishlab chiqsin. Islohotlarimizga jiddiy toʻsqinlik qilayotgan “yashirin iqtisodiyot”ga barham berilmas ekan, sogʻlom raqobat ham, qulay investitsiya muhiti ham shakllanmaydi.
Federal byudjet mudofaa tadbirlarini, fanni rivojlantirishni, kadrlar tayyorlashni, davlat organlarini va infratuzilmani rivojlantirishni moliyalashtiradi. Byudjet mablag‘lari iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish, ishlab chiqarishning istiqbolli yo‘nalishlarini o‘zlashtirish, yangi konlarni va yangi texnologiyalarni o‘zlashtirishni moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadi. Byudjetning tartibga solish roli munosabatlarning tegishli guruhlari - byudjet daromadlari va xarajatlari orqali namoyon bo'ladi. Byudjet xarajatlari - bu davlat va munitsipal boshqaruv jarayonining amalga oshirilishini ta'minlaydigan ehtiyojlarni maksimal darajada qondirish uchun davlat ixtiyorida bo'lgan moliyaviy resurslarni qayta taqsimlash shakli. Xarajatlarning asosiy maqsadi davlat hokimiyati va mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlari tomonidan o'zlariga yuklangan funksiya va vazifalarning bajarilishini ta'minlashdan iborat. Shu bilan birga, byudjet xarajatlari ham yalpi talabga, ham yalpi taklifga ta’sir etuvchi muhim omil hisoblanadi. Yalpi taklifni rag‘batlantirish tadbirkorlik sub’ektlarini byudjetdan subsidiyalash va kreditlash, davlat ehtiyojlari uchun tovarlar yetkazib berish, ishlar va xizmatlar ko‘rsatishga davlat (shahar) buyurtmalarini joylashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Shu bilan birga, yalpi taklifni, demak, yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishni rag'batlantirishga qaratilgan moliya siyosati byudjet xarajatlarini yanada oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Byudjet xarajatlarining yalpi talabga ta'siri to'g'ridan-to'g'ri byudjet investitsiyalari, aholining muhtoj toifalariga ijtimoiy to'lovlar, shuningdek, jamoat mahsuloti ishlab chiqarishni moliyalashtirish orqali ta'minlanadi. Byudjet mablag'laridan foydalanish samaradorligini oshirishga qaratilgan byudjetdan moliyalashtirishning tegishli shakllaridan foydalanish orqali byudjet xarajatlari ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga ham ta'sir ko'rsatadi. Demak, byudjet xarajatlari darajasi jamiyatning iqtisodiy faoliyatida va umumiy iqtisodiy muvozanatni ta'minlashda davlatning ishtiroki darajasini ko'rsatadi. Davlat budjeti xarajatlari dinamikasini o‘rganish mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi, davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari, moliyaviy resurslarning notekis taqsimlanishi natijasida yuzaga keladigan nomutanosibliklar haqida muhim ma’lumotlarni olish imkonini beradi. davlat tomonidan o‘ziga yuklangan funksiyalarni amalga oshirishda moliya resurslarini taqsimlashni yanada takomillashtirish yo‘nalishlari va vazifalar. Shuni unutmangki, iqtisodiy globallashuv sharoitida rivojlanishning hozirgi bosqichida mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga yetakchi xorijiy mamlakatlar taraqqiyotini belgilab beruvchi bir xil ustuvor yo‘nalishlar ta’sir ko‘rsatishi, davlat moliya siyosati esa shu maqsadda amalga oshirilishi lozim. ushbu ustuvorliklarni amalga oshirish.