5-Ma’ruza. Ishlab chiqarishda metrologik ta'minotini tashkil qilishdagi asosiy muammolar va bosqichlari. Reja

---

5-Ma’ruza. Ishlab chiqarishda metrologik ta'minotini tashkil qilishdagi 
asosiy muammolar va bosqichlari. 
 
Reja: 
5.1. O'lchov vositalarini ishga tushirish (ekspluatatsiya). 
5.2. O'lchash va boshqarish vositalarining texnik holatini baholash. 
5.3. O'lchash vositalarini ishga tayyorlash. 
 
5.1. O'lchov vositalarini ishga tushirish (ekspluatatsiya). 
O'lchash va nazorat qilish vositalaridan foydalanish ular foydalanishga 
topshirilgandan keyin boshlanadi. Ekspluatatsiyaga kiritish tayyotgarlik ishlarini 
olib borish, remont yoki yasalgan vositalarni nazorat qilish va qabul qilish, 
belgilangan talablarga muvofiqligini tekshirish va javobgar shaxslarni 
biriktirishdan iboratdir. Tayyorgarlik ishlariga ish joylari va xonalarni jihozlash, 
o'lchov vositalarini ishlatishga tayyorgarlik, metrologik va diagnostika asboblari, 
ehtiyot qismlar, butlovchi qismlar va boshqalarni buyurtma qilish va olishni kiradi. 
O'lchov natijalarining birligini ta'minlash uchun ish sharoitlarini hisobga 
olish muhimdir. O'lchov vositalarining xatolarining qiymatlari pasporti normal 
sharoitlar uchun ko'rsatilgan. Bir xil o'lchov vositasi yordamida bir xil bo'lmagan 
sharoitlarda olingan natijalar ba'zi hollarda sezilarli darajada farq qilishi mumkin. 
Shu sababli, o'lchash vositalarini odatdagidan farq qiladigan sharoitlarda 
ishlatilganda, natijada kelib chiqadigan qo'shimcha xatolarni hisobga olish yoki 
tashqi omillardan himoya qilish choralarini ko'rish kerak. 
O’lchov vositalaridan o'lchash va nazorat qilish foydalanishning 
(ekspluatatsiya) ni tarkibiy qismi bu o'lchash vositalariga texnik xizmat ko'rsatish 
va ta'mirlash, ularni saqlash, foydalanish (ekspluatatsiya) natijalari bo'yicha 
ma'lumotlarni to'plash va umuniy xulosa qilishdir.
O'lchov vositalarining muhim foydalanish (ekspluatatsiya) hususiyati 
samaradorligiga ta'sir ko'rsatadigan hususiyati ishonchlilik darajasi va birinchi 
navbatda metrologik hususiyati bo'lib, o'lchov vositalarining vaqt o'tishi bilan 
ularning aniqligini saqlash qobiliyatini aks ettiradi. O'lchash va nazorat qilish 
moslamasining yaroqliligi va normal ishlashini ta'minlash uchun texnik xizmat 
ko'rsatiladi. Texnik xizmat ko'rsatish hajmi va chastotasi foydalanish 
intensivligiga, o'lchov vositalarining ishonchliligi va ahamiyatliligiga bog'liq. 
5.2. O'lchash va boshqarish vositalarining texnik holatini baholash. 
O'lchov vositalarining texnik holatini va nazorati tegishli shaxslar va 
organlar tomonidan o'lchov vositalarini kelgusida ishlatish to'g'risida qaror qabul 
qilish uchun doimiy ravishda amalga oshiriladi. 
O'lchash va boshqarish vositalarining texnik holatini aniqlaydigan 
ko'rsatkichlar va sifat ko'rsatkichlari quyidagilardan iborat: 
 tashqi ko'rinish; 
 to'liqlik; 
 resurs (xizmat muddati); 
 davriy tekshiruvdan oldin vaqt zaxirasi; 

---

 to'g'ri ishlashi; 
 nosozliklar mavjudligi; 
 qiyoslash belgilari yoki tekshirishni tasdiqlovchi hujjatlarning yaxlitligi; 
 operatsion hujjatlarning holati. 
O'lchovlar o'tkaziladigan sharoitlarni tahlil qilishda quyidagilar hisobga 
olinadi: 
 mexanik yuklarning darajasi (tebranish, zarba, chiziqli tezlashuv va 
boshqalar); 
 iqlim sharoiti (harorat, namlik, atmosfera bosimi va boshqalar); 
 o'lchash moslamasi yoki uning elementlari ishlaydigan faol halokat 
muhitining (agressiv gazlar va suyuqliklar, yuqori kuchlanish va boshqalar) 
mavjudligi yoki yo'qligi; 
 elektr va magnit maydonlar va boshqa shovqinlarning mavjudligi. 
Ta'sir etuvchi omillar darajasi tanlangan o'lchash va boshqarish vositalarining 
texnik tavsifida ko'rsatilgan qiymatlardan oshmasligi kerak. 
5.3. O'lchash vositalarini ishga tayyorlash. 
O'lchov vositalarini ishga tayyorlashda quyidagilar zarur: 
 Tashqi tekshirish o'tkazish; 
 foydalanish ko'rsatmalariga muvofiq qurilmani yerga ulash (zazemleniya) va 
uni ish holatiga qo'ying; 
 Boshqarish vositalarini dastlabki holatiga o'rnatish; 
 Ish faoliyatini tekshirish (sinov). 
Tashqi ekspertiza quyidagilarni belgilashi kerak: 
 korpusga, kalitlarga mexanik shikastlanishlar soni; 
 o'lchovlarni o'tkazish uchun zarur bo'lgan standart aksessuarlarning mavjudligi, 
ishonch yorlig'i izlari yoki tegishli belgilar (pasport) shaklida; 
 tashqi kontaktlarning zanglashini o'lchash moslamasiga ulash uchun elektr 
simini va rozetkalarni ishonchli mahkamlash. 
Boshqarish vositalarining ishlashini tekshirish o'lchash va boshqarish 
vositalarini ishlatish bo'yicha ko'rsatmalarga muvofiq amalga oshirilishi kerak. 
Nazorat savollari: 
 
1. O'lchov natijalarining birligini ta'minlash uchun ish sharoitlarini nima uchun 
hisobga olish kerak& 
2. O'lchash va boshqarish vositalarining texnik holatini aniqlaydigan 
ko'rsatkichlar va sifat ko'rsatkichlari snab o’ting? 
3. O'lchash vositalarini ishga tayyorlashda tashqi ekspertiza nimalarni 
belgilashi kerak?