5-Ma’ruza Mavzu: Qarshilik, sig‘im va induktivlik, kattalik elementlari

5-Ma’ruza

Mavzu: Qarshilik, sig‘im va induktivlik, kattalik elementlari.

Reja:

1. 
   Kuchlanish va tokni voltmetr, ampermetr yoki multimetr yordamida bevosita o’lchash.
   
2. 
   O’zgarmas va o’zgaruvchan kuchlanishni ostsillograf yordamida o’lchash.
   
3. 
   O’zgaruvchan kuchlanishni o’lchash.
   
4. 
   O’rtacha arifmetik qiymatini.
   
5. 
   O’lchash acboblari.
   

Tayanch iboralari: Kuchlanish, tok, voltьmetr, ampermetr, mulьtimetr, o’zgarmas va o’zgaruvchan kuchlanish, ostsillograf, kuchlanishni o’lchash, o’rtacha arifmetik qiymatini, ta’sir etuvchi qiymati (t.e.q), analogli dicpley, raqamli dicpley.

Ko’prik sxemasi

Ko’prik sxemasi yordamida qarshilikni ancha aniq o’lchash mumkin. 1 – rasmda ko’prik sxemasining asosiy tuzilishi va ishlash printsipi ko’rsatilgan.

1 – rasm Qarshilikni o’lchash uchun ishlatiladigan ko’prik sxemasi
1 – rasmda ko’rsatilgan ko’prik sxemasining ishlash printsipi ko’prikni muvozanatlashga asoslangan. Ko’prik sxemasi muvozanat holatiga kelganda uning o’lchash diagonalidagi kuchlanish U_AB=0V bo’ladi. SHunda,ko’prikning bir yelkasida joylashgan nomalum qarshilik qolgan uchta qarshilik qiymatlari yordamida xisoblab aniqlanishi mumkin.

Balanslanmagan ko’prik sxemasi sensordan kelgan signallarni o’lchash uchun ham ishlatiladi. 2 –rasmdagi ko’prik cxemasida R₁ sezgir elementning qarshiligi.



2 –rasm Sensorli ko’prik
Sensorning qarshiligi quyidagi qonuniyatga ko’ra o’zgaradi
R₁=R(1+X)
Parametrning kichik o’zgarishlari uchun , X << 1:

U_D ≈
Ko’prikning chiqishidagi U_D kuchlanish kirishidagi U_in kuchlanishning funktsiyasi bo’ldi.
Agar ko’prikning kirishidagi kuchlanish U_in = 10V bo’lib, o’zgarish koeffitsienti X = ± 0,002 ga teng bo’lsa, ko’prikning chiqish kuchlanishi U_AB=±5mV bo’ladi. Funktsiyaning chiziqlilikdan chekinishi 0,1 % dan oshmaydi. Ko’prik chiqishidagi U_D = 0 dan 50 mV signalni X =± 0,02 koeffitsienti ta’minlaydi va funktsiyaning chiziqlilikdan chekinishi 1% dan oshmaydi.
Ko’prikning sezgirligi quyidagicha aniqlanadi :
yoki
Ikki sensorli ko’prikning sxemasi 3 – rasmda keltirilgan. Uning chiqish kuchlanishi quyidagicha aniqlanadi:

3 – rasm Ikki sensorli ko’prik

, bunda X << 1
Bu sxemaning chiqish signali yakka sensorli sxemaning chiqish signalidan ikki barobar katta bo’ladi. To’rtta sensorli ko’prik ham bo’lishi mumkin. Bunday ko’prikda chiqish signali faqat sensorlar qarshiligi qarama – qarshi o’zgargandagina xosil bo’ladi. 4 – rasmda shunday ko’prik sxemasi keltirilgan.

4– rasm To’rt sensorli ko’prik

Bu sxemada chiqish kuchlanishi U_D quyidagicha ifodalanadi:

U_D ≈ U_in x X